GIÁO PHẬN XUÂN LỘC

TÂM TÌNH MỤC TỬ THÁNG 9/2025

‘Đừng bao giờ quên khuôn mặt người khác…’ từ ‘Trái Tim đến Trái Tim’ (Hs 2: 16)

Quý Cha và quý Tu sĩ thân mến,

Đức Thánh Cha Phanxicô, suốt thời gian làm ‘đầy tớ các đầy tớ’, thường xuyên ngỏ lời với dân thánh về ‘Lòng Chúa thương xót’ (Năm Thánh 2015), về ‘Tình huynh đệ và tình bằng hữu xã hội’ (Thông điệp Fratelli Tutti, 2020), về ‘Giao tiếp bằng trái tim’ (các sứ điệp truyền thông 2022, 2023, 2024, 2025).

Giao tiếp bằng trái tim làm nên ‘cái thần thái’, ‘cái phần hồn’ của hệ thống trí tuệ nhân tạo. Loài ‘Homo sapiens’ khác loài ‘Kỹ thuật số’; có cái khác ‘biệt loại’ giữa con người và kỹ nghệ. Vào thời đại với nguy cơ giàu có về công nghệ và nghèo nàn về nhân tính, những suy tư và giao tiếp của chúng ta phải bắt đầu từ trái tim con người. Chỉ bằng cách trang bị cho mình một cái nhìn tâm linh, chỉ bằng cách phục hồi sự khôn ngoan của trái tim, chúng ta mới có thể đọc và giải thích sự mới mẻ của thời đại chúng ta, mới dẫn đến nền nhân bản trọn vẹn. Con tim là nơi gặp gỡ nội tâm của chúng ta với Thiên Chúa, là phần hội tụ ‘cái tôi’ sâu thẳm, là phương cách thấu hiểu con người cùng chung thân phận.

Nhớ lời dạy của Thánh Tông đồ Giacôbê: ‘mau nghe, chậm nói, khoan giận…’ Mau nghe là hành vi bác ái đầu tiên, chậm nói làm cơ hội cho người anh em trải lòng, và khoan giận để ý thức tự mình ‘cởi dép ra’ với nhận thức mình đang đứng trong ‘đất thánh’ tâm hồn anh em.

Giao tiếp bằng trái tim, tấm lòng tiếp xúc với tấm lòng, qua đôi mắt nhìn ‘đến mà xem’, với đôi tai thông mở ‘lắng nghe’, và bằng ngôn từ của ‘sự thật trong tình yêu’ (Ep 4: 15)…

Một

‘Hãy đến mà xem’. Thánh sử Gioan tường thuật Chúa Giêsu gọi các môn đệ đầu tiên trong đó Chúa trả lời thắc mắc của hai đệ tử được Gioan Tẩy giả dìu dắt gặp Chúa Giêsu: ‘Rabbi, Ngài lưu lại ở đâu?’, rằng: ‘Hãy đến mà xem’. Sau đó, Philip giải tỏa sự ngỡ ngàng của Nathanael bằng đề nghị: ‘Hãy đến mà xem’. ‘Hãy đến mà xem’ để khám phá thực tế, tới gần ‘cái thật’ trong các sự kiện và gặp gỡ mọi người. Chính trái tim đã thôi thúc chúng ta đi để nhìn. Đức Bênêđictô đã viết: ‘Người làm việc bác ái phải có một trái tim biết nhìn và cảm nhận, tức là để trái tim mở ra trước đau khổ của người khác, nhờ đó trở thành dấu chỉ tình yêu Thiên Chúa’ (Deus Caritas est, n. 31, 2005).

Kho tàng văn chương nước Pháp, lưu giữ một tác phẩm, ‘Le Petit Prince’ (Hoàng tử nhỏ) của Antoine de Saint-Exupéry. Năm xuất bản tác phẩm 1943 gợi lại hai cuộc thế chiến đầu thế kỷ 20. Chiến tranh tàn khốc đã hạ gục lòng kiêu hãnh của ‘thế kỷ ánh sáng’, đặt lại vấn đề độc tôn khoa học kỹ thuật, tự mãn và phủ nhận Thượng đế…khơi lên khát vọng nhân văn, trân trọng những nỗi niềm trăn trở giằng xé của hiện hữu người.

Hoàng tử nhỏ sống trên một tiểu hành tinh, chỉ có ba ngọn núi và ngày ngày làm bạn với một bông hồng nhỏ…Vì giận hờn tính cách kiêu căng của bông hồng, Hoàng tử du hành sang các tinh cầu khác.

Cậu đã gặp một số ‘nhân vật’, sang trọng nhưng không đem lại niềm vui: Một nhà vua ham quyền lực trị vì một đất nước ‘trống rỗng’. Kẻ tự phụ chỉ thích được tâng bốc ngưỡng mộ. Người nghiện rượu ‘lãng quên’ cuộc đời duy nhất quý báu này. Nhà kinh doanh chỉ lo chiếm hữu bao nhiêu có thể của cải phù du. Thầy địa lý chỉ ‘bút giấy ghi chép’ mà không va chạm chút nào thực tế… Hoàng tử nhỏ khi đến trái đất, gặp nhiều bông hồng giống hệt bông hồng tại quê nhà…hóa ra bông hồng quê nhà kiêu hãnh độc tôn như chỉ mình hiện hữu là phù phiếm dối trá…

Cuối cùng, Hoàng tử nhỏ gặp được con Cáo, muốn chơi với Cáo cho bớt cô đơn nhưng Cáo từ chối vì chưa đươc thuần hóa. Hoàng tử nhỏ thắc mắc thuần hóa là gì, Cáo giải thích: ‘Thuần hóa tức là tạo nên những mối dây ràng buộc’. Khi hai bên thuần hóa nhau, họ trở nên quan trọng đối với nhau, không thể thay thế bằng ai khác.

Con Cáo đề nghị Hoàng tử nhỏ hãy ngồi cách xa xa, mỗi ngày lại gần hơn một chút, cùng nhau tạo thói quen, như thế sự thân thiết sẽ lớn dần. Đó chính là tạo tình bạn và tình yêu.

Bài học lớn nhất, con Cáo nói: ‘Chỉ khi được thuần hóa, cậu mới thật sự hiểu về bông hồng của mình. Bông hồng trên hành tinh của Hoàng tử nhỏ khác biệt với muôn ngàn bông hồng khác vì chính tình yêu và sự chăm sóc của Hoàng tử đã làm nó trở nên duy nhất. Người ta chỉ thật sự nhìn rõ bằng trái tim. Điều cốt yếu thì mắt thường không thể thấy’.

Hoàng tử nhỏ rơi nước mắt vì hiểu rằng mình phải trở về với bông hồng trên hành tinh quê nhà. Và con Cáo nói chính những giọt nước mắt ấy sẽ giúp Hoàng tử nhỏ nhớ mãi bài học về tình yêu và trách nhiệm.

Hai

Lắng nghe bằng trái tim. Thử ngẫm lại, có phải chúng ta đang dần dần bị chứng ù và điếc, đang đánh mất ‘đôi tai thông mở’ biết lắng nghe, trong các tiếp xúc xã hội và ngay với người trước mặt, về những chuyện thường ngày và cả về những sự việc hệ trọng. Phải chăng nhu cầu khẩn thiết của người thời đại, từ trong gia đình, là cần được lắng nghe…

Từ các trang Kinh Thánh, lắng nghe không chỉ có nghĩa tiếp nhận âm thanh, mà dẫn vào mối tương quan đối thoại giữa Thiên Chúa và con người. Lời mở đầu của điều răn thứ nhất trong kinh Torah: ‘Shema, Israel’ (Nghe đây, hỡi Israel), không ngừng được lặp lại. Thánh Phaolô khẳng định: ‘Đức Tin có được nhờ lắng nghe’ (Rm 10: 17). Dân Thánh là đoàn người của ‘lắng nghe’. Dân Thánh lắng nghe vì chính Đức Chúa đã ‘ngỏ lời’ và ‘ghé tai’ nghe họ.

Chúng ta tự răn mình về chứng ‘tai điếc nội tâm’ trên nền tảng ‘lắng nghe’. ‘Lắng nghe’ liên quan đến toàn bộ con người chứ không nguyên chỉ bằng đôi ‘vành tai’ thể lý. Mọi âm thanh thể lý được ‘giải mã’ bằng ‘trái tim, bằng tấm lòng’. Dù còn rất trẻ, vua Salomon đã tỏ ra mình là người khôn ngoan vì đã xin cho mình ‘một trái tim biết lắng nghe’ (1V 3: 9). Thánh Augustinô khuyến khích chúng ta ‘lắng nghe bằng trái tim’ (corde audire): ‘Chớ để trái tim ở lỗ tai, mà hãy để lỗ tai trong tim mình’. Một vị Thánh tràn ngập ‘chất nhân văn’, Phanxicô Assisi ngỏ cùng anh em ‘hèn mọn’ của mình ‘hãy nghiêng lỗ tai của con tim mà lắng nghe’.

Chúng ta điều chỉnh tần số để nghe được, cảm nhận được những gì tư riêng nhất, uẩn khúc nhất, trắc trở nhất trong nhịp đập của trái tim người khác trong chính cõi lòng của mình. Lắng nghe là cùng đi ra, cả hai cùng hướng về nhau, chấp nhận tu sửa giả định ban đầu. Paul Ricoeur diễn giải mỗi người, mỗi cuộc đời là ‘một câu truyện’, mỗi ngày người ấy ‘viết nên trang sách’ mới. Emmanuel Levinas, thuộc trường phái triết học hiện sinh và hiện tượng luận đề cao nhận thức ‘Tha nhân’ (Autre), mỗi người mang ‘một khuôn mặt độc đáo’ và Đạo đức học là triết học đệ nhất. Đức Hồng y Ngoại trưởng Tòa Thánh Agostino Casaroli đã đưa nền ngoại giao Tòa Thánh vào ‘thái độ kiên nhẫn tử đạo lắng nghe và được lắng nghe’.

Đức Thánh Cha Phanxicô lưu lại cho hậu thế ‘hạt kim cương’: ‘Lắng nghe bằng đôi tai của Chúa để có thể nói lời Thiên Chúa’.

Ba

Nói bằng trái tim, truyền tải ‘sự thật trong tình yêu’. Hai phạm trù căn bản ‘sự thật – tình yêu’ xuất phát từ Thánh Phaolô Ep 4: 15: ‘Hãy sống chân lý trong bác ái để được lớn lên trong Đức Kitô là Đầu’. Thánh Augustinô tâm đắc cặp đôi bất khả phân ly này, vận dụng xuyên suốt trong các tác phẩm của Ngài đối diện với ba lạc giáo: Donatisme, Manichéisme, Pélagianisme. Rao giảng sự thật mà không tình yêu sẽ thành khắc nghiệt. Không đươc lấy sự thật làm vũ khí hạ nhục người khác. Rao truyền tình yêu mà không sự thật là ‘mẹ’ của sai lầm (caritas sine veritate potest esse mater erroris). ‘Hãy yêu mến con người nhưng loại trừ sai lầm’ (Dilige hominem sed interfice errorem). ‘Veritas in caritate’ chống lại sự khắc nghiệt, cực đoan. ‘Caritas in veritate’ chống thứ bác ái ‘rẻ tiền’, ba phải.

Đừng hạ giảm giá trị giao tiếp thành ‘chiến thuật tiếp thị’ nhưng, đúng hơn, giao tiếp là phản ánh của tâm hồn, là phương diện thấy được của ‘viên ngọc’ tình yêu mắt phàm không thấy. Chúng ta đừng sợ nói sự thật cho dù sự thật không dễ chịu, dù ‘sự thật mất lòng’, nhưng hãy sợ chúng ta nói sự thật mà không có tình yêu bác ái, không có trái tim. Vốn ‘lưỡi mềm đánh gẫy xương’ (Cn 25: 15), do đó khi đặt tấm lòng vào cuộc giao tiếp, chúng ta đem sức mạnh dịu dàng của tình yêu giải độc sự tàn ác, giải giáp bạo lực. ‘Nói năng dịu dàng tăng thêm bạn hữu…tình thân ái’ (Hc 6: 5).

Vào đầu thế kỷ 17, Thánh Phanxicô, giám mục Genève, trước lập trường gay gắt của Calvino, đã cư xử hiền lành, kiên nhẫn lắng nghe như một chứng nhân phi thường của tình yêu Thiên Chúa. Thánh Hồng y John Henri Newman sống phương ngôn ‘Cor ad cor loquitur’ (Trái tim nói với trái tim) giữa thời đại của tiến bộ khoa học kỹ thuật và trào lưu thuyết tiến hóa. Một trong những xác tín của ngài: ‘Cứ yêu thương cho thật lòng, thì sẽ nói năng uyên bác hiệu quả’.

Chúng ta hãy đón nhận nguyện ước của Đức Thánh Cha Phanxicô:

‘Xin Chúa Giêsu, Lời tinh tuyền tuôn trào từ trái tim Chúa Cha giúp chúng ta thực hiện việc truyền thông một cách rõ ràng, cởi mở và chân tình.

Xin Chúa Giêsu, Lời nhập thể giúp chúng ta lắng nghe nhịp đập của con tim để tái khám phá mình là anh em của nhau và giải trừ sự thù địch gây chia rẽ.

Xin Chúa Giêsu, Lời của sự thật và tình yêu giúp chúng ta nói lên sự thật trong tình yêu, để chúng ta cảm nhận mình là người bảo vệ lẫn nhau’.

Anh chị em thân mến,

Chúng ta cảm nhận nỗi niềm da diết đeo bám Đức Thánh Cha Phanxicô: trái tim, tấm lòng, tình yêu…Người đã trình bày chân dung Thánh Cả Giuse với ‘Trái tim người Cha’ (Patris corde). Người dẫn chúng ta đến nguồn sống từ thuở đầu và trải dài đến tận cùng thời gian là Phụng vụ Thánh được định nghĩa là ‘ngày hôm nay’ của lịch sử cứu độ, mà cái ‘ngày hôm nay’ cứu độ luôn luôn chuyên chở tấm lòng Chúa Giêsu hết sức thiết tha: ‘Thầy những mong mỏi ăn lễ Vượt Qua này với các con trước khi Thầy chịu khổ hình’ (Lc 22: 15)…và chỉ vài tháng trước khi Đức Thánh cha rời thế gian mà về cùng Cha, Người đã để lại cho Giáo hội và nhận loại ‘tấm lòng’ của Người ẩn tàng trong ‘tấm lòng’ Giêsu: ‘Dilexit nos’ (Chúa Giêsu đã yêu chúng ta), thông điệp ngày 24 tháng 10 năm 2024, là âm vang của tình yêu, là ‘dòng nước không bao giờ cạn kiệt, không bao giờ biến mất…cống hiến cho ai ước ao yêu đến cùng như Ngài đã yêu…’

Ơn mục tử được ban cho ‘người Chúa yêu’ để yêu thương, ‘chức linh mục là tình yêu của Thánh Tâm’ (Cha Thánh Gioan Maria Vianney). Mục tử hãy ‘luyện công’ và hướng dẫn tín hữu đón lấy gương lành của vị ‘Tiến sĩ vĩ đại của khoa học tình yêu’, Thánh Têrêsa Hài Đồng Giêsu, bằng sống phong cách ‘ấu thơ bé nhỏ’, bằng ‘hít thở’ Thánh Danh Giêsu trong từng giây phút, để ‘đừng bao giờ quên khuôn mặt người khác…’ để thi hành mục vụ và giao tiếp từ ‘Trái tim đến Trái Tim’ như Thiên Chúa đưa người yêu vào sang mạc để ‘lòng kề lòng’ (cor ad cor) tâm sự (Hs 2: 16).

†Gioan Đỗ Văn Ngân

Giám mục hiệp hành với anh chị em

Nguồn: giaophanxuanloc.net