Ngày 09 tháng 9 năm 2025, một căn phòng bên trong Tu viện Dòng Phanxicô Thánh Saviour ở Giêrusalem đã trở thành một loại cỗ máy thời gian. Nhà nghiên cứu và nghệ sĩ đàn đại phong cầm người Tây Ban Nha, David Catalunya, đã thổi hơi vào những ống đồng từ thế kỷ 11, và để bài thánh ca thời Trung cổ, Benedicamus Domino Flos Filius, một lần nữa vang lên. Như nhà báo Judith Sudilovsky của OSV News đã viết, “sau 800 năm im lặng, những ống đàn lại cất tiếng ngân vang.”

Câu chuyện đằng sau 222 ống đàn đó giống như một lời kinh ẩn giấu trong lòng đất. Nguyên thủy được chế tác tại Pháp vào thế kỷ 11, và sau đó được các Thập tự quân mang đến Đất Thánh, nhạc cụ này rất có thể đã vang lên trong cung thánh của Nhà thờ Giáng Sinh ở Bêlem.

Khi chiến tranh đe dọa vào năm 1244, các tu sĩ Phanxicô đã tháo rời cây đàn organ và chôn trái tim bằng kim loại của nó — cùng với chuông và các đồ phụng vụ — để cất giữ an toàn. Nhiều thế kỷ đã trôi qua.

Vào năm 1906, trong lúc đào bới gần Nhà thờ Giáng Sinh, kho báu này đã được phát hiện, nhưng tầm quan trọng của nó hầu như không được chú ý cho đến khi công trình nghiên cứu tỉ mỉ gần đây của Catalunya xác nhận điều mà các tín hữu ngày xưa từng biết: đây không phải là một cây đại phong cầm bình thường.

Tại buổi giới thiệu báo chí, 16 ống đàn được lựa chọn kỹ lưỡng — trong số đó có 6 ống nguyên bản — được lắp vào một buồng gió tùy chỉnh do nghệ nhân chế tác đại phong cầm bậc thầy Winold van der Putten chế tạo. Âm thanh phát ra khiến những đôi tai đã quen với tiếng đàn organ hiện đại phải sửng sốt.

Với con số kinh ngạc là 18 ống đàn cho mỗi nốt nhạc (các nhạc cụ ngày nay thường chỉ sử dụng năm hoặc sáu ống), âm sắc tạo nên màu sắc đa tầng, lung linh hơn là một âm trau chuốt duy nhất. Ông Catalunya nói: “Nó rất, rất giống âm nhạc trên thượng giới.”

Sudilovsky tường thuật rằng ông đã ví khoảnh khắc đó như “mở cửa lăng mộ của một pharaô,” với giọng nguyên thủy cổ xưa vẫn còn nguyên vẹn.

“Cây đại phong cầm Bêlem” này, như nhóm nghiên cứu đặt tên cho nó, đã được bảo tồn nhờ thời gian, khí hậu và nghệ thuật chế tác. Những dấu khắc nguyên thủy vẫn còn lưu trên kim loại đã hướng dẫn các học giả tạo ra những bản sao trung thực; hơn 5.000 phép đo đã giúp tái tạo lại vỏ đàn.

Koos van de Linde, một nhà sử học hàng đầu về đại phong cầm, gọi đó là “một vinh dự lớn … khi được tham gia vào cuộc phục sinh đó,” một từ mà trong bối cảnh này vừa mang tính lịch sử vừa mang tính hy vọng.

Bảo vệ phẩm giá con người

Tại sao việc này lại quan trọng vượt ra ngoài thế giới âm nhạc? Bởi vì nghệ thuật thánh không bao giờ chỉ là thứ trang trí. Sách Giáo lý Hội thánh Công giáo gọi truyền thống âm nhạc của Giáo hội là “một kho tàng vô giá” (CCC 1156). Khi âm thanh phục vụ cho lời cầu nguyện, nó dạy dỗ, chữa lành và lưu giữ ký ức. Ngay cả đối với những độc giả không đi nhà thờ, sự hồi sinh một nhạc cụ ngàn năm tuổi cho thấy các cộng đồng đã bảo vệ những gì làm nên phẩm giá sự sống con người như thế nào — vẻ đẹp được trao tặng cách nhưng không, vượt qua biên giới và qua các thế kỷ.

Dự án — do Viện Khoa học Âm nhạc Complutense (Madrid) dẫn đầu cùng với Bảo tàng Terra Sancta Dòng Phanxicô và Dòng Custody of the Holy Land — hiện chuyển sang bước tiếp theo: chế tác một bản sao hoàn chỉnh để người nghe có thể cảm nhận trọn vẹn âm thanh của cây đàn.

Theo Sudilovsky, các ống đàn nguyên bản và một vỏ đàn được tái dựng sẽ được trưng bày trong Khu âm nhạc của Bảo tàng Terra Sancta trong tương lai, với các bản sao khác sẽ được lên kế hoạch thực hiện cho Bêlem và Châu Âu.

Đối với những người hành hương, học giả hay đơn thuần là những người tò mò, đây là một món quà: một nhạc cụ cổ xưa đang trở lại phục vụ, không phải như một thánh tích mà như một người thầy.

Nghệ nhân Van der Putten khiêm tốn mô tả công việc của mình: người phục chế phải “đặt vật liệu lên phía trước mặt và lắng nghe.”

Đó là lời khuyên khôn ngoan cho bất kỳ ai đang tìm kiếm Thiên Chúa — hoặc ý nghĩa — trong một thời đại ồn ào. Tại Giêrusalem, cây đại phong cầm cổ xưa nhất của Kitô giáo bắt đầu cất tiếng ngân vang trở lại. Nhờ sự gìn giữ của Dòng Phanxicô và sự quan tâm của các nhà nghiên cứu — và, như bài tường thuật của Judith Sudilovsky đã nói rõ, là một phần an bài của Thiên Chúa — bài ca của nó thuộc về tất cả chúng ta.

Tri Khoan

Chuyển ngữ từ: aleteia (16/9/2025)