Thánh Augustinô thành Hippo sống trước Thánh Tôma Aquinô tám thế kỷ và chưa từng gặp nhau - ít nhất là không phải ở nơi trần gian.

Nhưng hãy tưởng tượng, nếu bạn muốn, hai vị Tiến sĩ Hội thánh này cùng bước vào một căn phòng và bắt đầu một cuộc đối thoại về các vấn đề đức tin, với bạn ngồi gần đó một cách thoải mái như một người quan sát. Họ sẽ thảo luận điều gì, và mỗi người sẽ phản ứng như thế nào?

Việc biên soạn một bản ghi chép như thế có thể là một bài tập đáng giá cho một học giả hoặc sinh viên, vì làm như vậy đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về các tác phẩm, tư tưởng và bối cảnh lịch sử của mỗi vị thánh. Nhưng liệu trí tuệ nhân tạo có bao giờ có khả năng tạo ra một cuộc trò chuyện như vậy không?

Magisterium AI đang cố gắng làm điều đó.

Magisterium, một dự án của công ty khởi nghiệp Công giáo Longbeard, là một sản phẩm AI tập trung vào việc làm cho giáo lý của Giáo Hội và tri thức Công giáo dễ tiếp cận hơn. Giao diện tương tự như các trang web AI “sáng tạo” khác, chẳng hạn như ChatGPT. Nhưng khác với ChatGPT, Magisterium chỉ được đào tạo dựa trên các nguồn Công giáo, và những người sáng tạo ra nó đặt mục tiêu cung cấp cho nó mọi kiến thức Công giáo từng được tạo ra, với mục tiêu làm cho kiến thức đó cuối cùng có thể được tìm kiếm và truy cập được cho bất kỳ ai trên internet.

Dự án mới nhất của Magisterium, “Saint Chat,” có thể tạo ra các câu trả lời dưới dạng văn bản cho các câu hỏi từ hình đại diện của các vị thánh như Thánh Phaolô, Thánh Augustinô và Thánh Giêrônimô. Chương trình dự kiến sẽ ra mắt trong Magisterium AI vào tháng 9 với hình đại diện của 20 vị thánh, giáo hoàng và Tiến sĩ Hội thánh ban đầu có sẵn.

Bản demo được chia sẻ với hãng tin Register cho thấy công cụ này đang hoạt động. Người dùng nhập và gửi câu hỏi đến hình đại diện của Thánh Tôma Aquinô: “Bạn nghĩ gì về phẩm giá con người trong thời đại công nghệ?”

“Con ơi,” câu trả lời dài bốn đoạn văn từ ảnh đại diện sống động của vị thánh bắt đầu, “mặc dù ta sống ở một thời đại rất xa ‘thời đại công nghệ’ của con, nhưng sự thật về phẩm giá con người vẫn bất biến, bởi nó không bắt nguồn từ những tiến bộ chóng vánh của con người, mà từ trí tuệ vĩnh cửu của Thiên Chúa.”

Saint Chat cũng bao gồm một “chế độ tranh luận,” nơi người dùng có thể dàn dựng một cuộc đối thoại giữa hai vị thánh, với vị thánh thứ ba đóng vai trò là người phân xử. Mỗi câu trả lời đều đi kèm với trích dẫn, nhưng chương trình cảnh báo trong một tuyên bố miễn trừ trách nhiệm nhỏ ở cuối màn hình: “Phản hồi của Magisterium AI không phải lúc nào cũng hoàn hảo. Khi nghi ngờ, hãy tham khảo ý kiến của một con người.”

Nhắn tin với các vị thánh Công giáo đã qua đời từ lâu chắc chắn là một ý tưởng mới lạ và đầy tiềm năng thú vị - nhưng trong thời đại mà người Công giáo vẫn đang tranh luận sôi nổi về những nguy cơ và cơ hội mà AI mang lại, một số triết gia Công giáo được Register liên hệ đã bày tỏ lo ngại về những nguy cơ về mặt thiêng liêng tiềm ẩn bên trong một công cụ như Saint Chat.

Matthew Harvey Sanders, nhà sáng lập kiêm CEO của Longbeard, thừa nhận rằng đã có một cuộc tranh luận đáng kể trong nội bộ Longbeard về sự khôn ngoan và thận trọng của việc tạo ra một chương trình về cơ bản là bắt chước các vị thánh.

Phát biểu với Register, Sanders nhấn mạnh rằng một “cuộc trò chuyện” với một vị thánh AI không bao giờ có thể thay thế một cuộc trò chuyện chân thành, mang tính cầu nguyện với một vị thánh trên thiên đàng - và công ty cũng không có ý định làm như vậy.

“Trong toàn bộ lĩnh vực AI Công giáo này, luôn có nguy cơ thực sự khiến mọi người lạc lối. Chúng tôi rất coi trọng điều đó,” Sanders nói.

“Nhưng đồng thời, tôi nghĩ rằng đã có sự nhiệt tình ủng hộ [Saint Chat] này, rằng nó sẽ rất thú vị. Vì vậy, về mặt này, tôi nghĩ rằng đội ngũ đã rất nhiệt tình trong việc thúc đẩy một điều gì đó như thế này.”

Sanders cho biết một yếu tố quan trọng khác là việc người Công giáo đã chuyển sang sử dụng các chatbot AI thế tục, như ChatGPT và Character.AI, để “trò chuyện” với các vị thánh. Sanders cho biết vì các mô hình AI của những trang web thế tục này thường không có quyền truy cập vào toàn bộ tác phẩm của một vị thánh và không được lập trình theo khuôn khổ đạo đức Công giáo, nên khả năng xảy ra sai sót, trình bày sai lệch hoặc đánh lạc hướng là rất cao.

Cơ hội đã đến với một công ty AI “Công giáo” để xây dựng một thứ gì đó tốt hơn, và Sanders cho biết ông nghi ngờ rằng nếu Magisterium không làm điều đó, một công ty AI Công giáo khác sẽ làm.

Đối với Sanders và nhóm của ông, hy vọng là Saint Chat sẽ mở ra những cách thế mới để tiếp cận với trí tuệ của các vị thánh - đồng thời cẩn thận không làm mất đi các mối tương quan chân chính, đời sống cầu nguyện hoặc các bí tích.

“Chúng tôi hy vọng nó sẽ mang đến cho mọi người cơ hội đối thoại với các vị thánh theo cách mà trước đây họ chưa từng có,” Sanders nói.

Nó hoạt động như thế nào?

Khi tạo ra các hình đại diện của Saint Chat, Magisterium đã phải thực hiện nhiệm vụ phức tạp là mô phỏng chính xác tính cách và giáo lý của các vị thánh Công giáo - nhiều người trong số các ngài đã để lại một khối lượng tác phẩm đồ sộ nhưng đã sống cách đây hàng trăm năm.

Sanders cho biết một thách thức khác là phải cân bằng giữa việc cung cấp đủ thông tin để tạo ra trải nghiệm chân thực mà không đi vào phạm trù lỗi thời - ví dụ như đảm bảo rằng một vị thánh không vô tình nhắc đến các sự kiện xảy ra sau khi ngài qua đời.

Đầu tiên, nhóm nghiên cứu cung cấp cho mô hình AI các tác phẩm viết tay của từng vị thánh, cùng với tiểu sử về cuộc đời của vị thánh, cùng với thông tin về những gì các tín hữu Công giáo quan trọng khác đã nói về tầm quan trọng của vị thánh. Vì nhiều lý do, các hình đại diện duy nhất có sẵn là những nhân vật đã khuất, để tránh nhầm lẫn với người còn sống.

Sanders cho biết ông hy vọng Saint Chat sẽ cung cấp một cách mới lạ để những người chưa quen thuộc với một vị thánh cụ thể có thể tìm hiểu về các ngài - không chỉ thông qua các tác phẩm của các vị thánh, mà còn thông qua các tương tác mô phỏng, nắm bắt được tính cách của các ngài. Ông cho biết điều này có thể đặc biệt có lợi trong môi trường giáo dục, nơi sinh viên có thể thấy việc tìm hiểu về các khái niệm thần học thông qua “cuộc trò chuyện” mô phỏng hấp dẫn hơn so với việc học tập truyền thống.

Ngoài ra, ông cho biết, dự án còn có ý nghĩa đối với nghiên cứu thần học, vì nó có thể giúp khám phá những hướng nghiên cứu mới mà các nhà nghiên cứu con người có thể chưa xem xét đến.

Cuối cùng, sau khi được “thử nghiệm thực tế,” Saint Chat sẽ được các tông hữu Công giáo sử dụng thông qua giao diện lập trình ứng dụng (API) của Magisterium, cho phép người Công giáo trên toàn thế giới có thể trực tiếp sử dụng Saint Chat để xây dựng ứng dụng của riêng họ.

Tất nhiên, người Công giáo đã có thể trò chuyện với các thánh qua hình thức cầu nguyện chuyển cầu. Đoạn 956 của Sách Giáo lý Hội thánh Công giáo lưu ý rằng những người sống trên thiên đàng, tức các thánh, “được kết hợp mật thiết với Chúa Kitô” và lắng nghe chúng ta với “mối quan tâm huynh đệ.”

Tuy nhiên, những cuộc đối thoại tưởng tượng giữa các nhân vật Kitô giáo không phải là điều gì mới mẻ. Như một biện pháp tu từ và sư phạm, các nhà văn Công giáo như Peter Kreeft đã tạo ra nhiều cuộc đối thoại tưởng tượng theo phong cách Socrates giữa các triết gia và Kitô hữu.

Và dĩ nhiên, những người viết bất kỳ tác phẩm kịch tính nào về cuộc đời của một vị thánh, chẳng hạn như bộ phim gần đây của EWTN mô tả cuộc đời của Thánh Gioan Vianney, phải vận dụng hết khả năng phán đoán tốt nhất của mình, dựa trên nghiên cứu, để tạo ra “cuộc đối thoại” tưởng tượng từ các vị thánh trong lịch sử một cách tốt nhất có thể. Chương trình truyền hình dài tập “Saints vs. Scoundrels” của EWTN, ra mắt năm 2014, có những bài phát biểu tưởng tượng được dàn dựng công phu, do các diễn viên thủ vai các nhân vật lịch sử, nhiều người trong số họ là các vị thánh Công giáo, đối thoại với các nhà tư tưởng không theo Công giáo.

Theo nhiều cách, Saint Chat giống với những tác phẩm tâm linh tưởng tượng hiện có này. Điểm mới lạ - và rủi ro - nằm ở việc sử dụng AI.

Hướng dẫn và quan ngại của Tòa Thánh

Chỉ trong vài năm ngắn ngủi kể từ khi công nghệ này trở nên phổ biến rộng rãi, các nhà quan sát và học giả Công giáo về AI đã lên tiếng phản đối việc nhân cách hóa các hệ thống AI - cảnh báo rằng AI chỉ nên được coi như một công cụ chứ không phải là sự thay thế cho tương tác thực sự của con người.

Dưới thời Đức Cố Giáo Hoàng Phanxicô, Bộ Giáo lý Đức tin (DDF) của Tòa Thánh vào tháng 1 đã ban hành một lưu ý về AI, văn kiện Antiqua et Nova, trong đó cảnh báo rằng việc tìm đến AI để xây dựng các mối tương quan sâu sắc giữa con người, tình bạn hoặc tình cảm, thay vì nuôi dưỡng những kết nối chân chính với những con người khác và với Thiên Chúa, có nguy cơ thay thế mối tương quan đích thực bằng một “hình mẫu vô hồn.”

Việc quá sa đà vào mối quan hệ đồng hành với AI sẽ dẫn đến “sự bất mãn sâu sắc và u sầu trong các mối tương quan giữa các cá nhân, hoặc dẫn đến sự cô lập có hại,” DDF tiếp tục cảnh báo. DDF cho biết các mối tương quan đích thực giữa người với người, bao gồm việc chia sẻ nỗi đau, nhu cầu và niềm vui - những điều mà AI chỉ có thể mô phỏng - là điều không thể thiếu cho sự phát triển toàn diện của một con người.

Và Đức Giáo Hoàng Lêô XIV, tiếp tục với sự tham gia của Tòa Thánh vào AI, đã thường xuyên đề cập đến chủ đề này trong triều đại giáo hoàng mới của mình, nhấn mạnh rằng AI nên là “một công cụ vì lợi ích của con người, không phải để làm suy yếu họ, [và] không phải để thay thế họ.”

Sự trỗi dậy của AI ngày càng “giống con người” đã mang đến những nguy hiểm thực sự: Các nền tảng AI thế tục, chẳng hạn như Character.AI, đã có hàng chục triệu người dùng dành hàng giờ mỗi ngày để trò chuyện với chatbot. Năm 2024, một thiếu niên ở Florida đã tự tử sau một tương tác có hại với một “bạn gái” AI.

“Chúng ta bỏ lỡ những cơ hội quý giá để gặp gỡ tình yêu của Thiên Chúa thông qua một cuộc gặp gỡ đồng cảm với con người khi chúng ta đặt kỳ vọng sai lầm vào các công cụ AI của mình,” Cha Michael Baggot, giáo sư về đạo đức sinh học tại Học viện Giáo hoàng Athenaeum Regina Apostolorum ở Rome, nhận xét.

Mặc dù việc thừa nhận một số phẩm chất giống con người ở máy móc là điều tự nhiên, nhưng điều quan trọng cần nhớ là, không giống như máy móc, con người không chỉ có ý chí tự do mà còn có khả năng độc đáo để thấu hiểu ý nghĩa và tư duy trừu tượng, Cha Baggot phát biểu hồi đầu năm nay với Catholic News Agency, đối tác tin tức liên kết của Register.

“Đôi khi chúng có thể trông giống con người và bắt chước cảm xúc của con người, nhưng lại thiếu một đời sống ý thức bên trong. Các hệ thống AI có thể cung cấp thông tin hữu ích về tội lỗi và nhân đức, nhưng nó không biết thế nào là đấu tranh với cám dỗ và tìm kiếm sự giải thoát thông qua ân sủng,” Cha Baggot lưu ý.

Một số chuyên gia khác về triết học Công giáo được Register liên hệ đã bày tỏ sự lạc quan dè dặt về một số khía cạnh của “AI Công giáo,” nhưng tất cả đều hết sức thận trọng khi sử dụng AI để mạo danh các vị thánh, đồng thời cảnh báo rằng người Công giáo phải cẩn thận không sử dụng những hệ thống này để thay thế cho tương tác thực sự giữa con người với nhau hoặc kết nối trong cầu nguyện.

Steven Umbrello, giám đốc điều hành tại Viện Đạo đức và Công nghệ Tân thời, đồng thời là nghiên cứu viên tại Đại học Turin, người đã viết nhiều về đạo đức của AI, chia sẻ với Register rằng ông coi Saint Chat là một sáng kiến có giá trị tiềm năng, nhưng chỉ là một công cụ hỗ trợ học tập giúp người dùng tìm đến những lời nói chân thực của các vị thánh.

Ubrello cho biết ông có thể hình dung ra một số trường hợp sử dụng có giá trị tiềm năng - sinh viên có thể tìm kiếm trích dẫn trực tiếp từ các vị thánh kèm theo tài liệu tham khảo, và hệ thống có thể tóm tắt các câu hỏi gây tranh cãi với sự đồng tình của các trường phái diễn giải.

Tuy nhiên, một hệ thống như vậy có thể nhanh chóng trở thành vấn đề đạo đức nếu nó “bắt chước giọng nói sống động của một vị thánh, bịa ra lời khuyên, hoặc được sử dụng để phân định, chỉ dẫn hoặc ‘trò chuyện’ mang tính cầu nguyện, thay thế cho việc cầu nguyện đích thực và đời sống bí tích.”

“Hãy đặt con người, với khả năng hiểu biết, phán đoán, quyết định và yêu thương, vào vị trí trung tâm, và giữ máy móc ở đúng vị trí của chúng như những công cụ hướng đến chân lý và lợi ích chung,” Umbrello nói.

“Một vị thánh có thể chuyển cầu; một công cụ phục vụ thì không.”

Chad Engelland, giáo sư triết học tại Đại học Dallas, nói với Register rằng một AI được nuôi dưỡng bằng nội dung Công giáo vững chắc - như Magisterium – “chắc chắn sẽ tốt hơn” một AI được nuôi dưỡng bằng các nguồn internet chung chung. Tuy nhiên, đồng tình với Umbrello, Engelland cho rằng một giao diện như vậy nên “tự khiêm tốn, dẫn đưa chúng ta vượt ra khỏi bản thân để đến với các nhà lãnh đạo còn sống và các vị thánh đã khuất.”

“Việc đến gần các thánh là một khát khao tốt đẹp và thánh thiện. Chúng ta làm điều đó thông qua việc tôn kính dành cho các ngày lễ, thánh tích, tác phẩm của các ngài, và trên hết là qua cầu nguyện,” ông lưu ý.

Bình luận về sự khác biệt giữa các cuộc đối thoại với các thánh do con người viết nên và do AI tạo ra, Engelland lưu ý rằng cuộc đối thoại mang tính triết học được thiết kế để thu hút người đọc và “biến đổi họ theo hướng tốt hơn bất chấp bản thân họ.” Để làm được điều đó một cách hiệu quả, người ta phải hiểu được trái tim con người “từ bên trong,” ngài nói.

“AI là một cỗ máy lặp lại lời nói. Bạn có thể sử dụng AI để lặp lại kiến thức sách giáo khoa, nhưng bạn không thể sử dụng nó như một nguồn tri thức. Nếu bạn cần lời khuyên, hãy tìm đến một con người cầu nguyện và sáng suốt. Hãy tìm đến linh mục hoặc một người bạn chân chính. Đừng tìm kiếm sự khôn ngoan từ một con robot, ngay cả khi nó mặc trang phục thánh thiện,” ông khuyên.

“Nếu bạn muốn gặp Đấng Đáng Kính Fulton Sheen, hãy xem các chương trình truyền hình của ngài, đọc sách của ngài, viếng mộ ngài - và trên hết, hãy cầu nguyện với ngài. Chúng ta không cần một hình đại diện AI của Sheen. Nó sẽ chỉ mang tính giải trí chứ không mang tính giáo dục. Chúng ta có thể làm tốt hơn. Chúng ta là người Công giáo. Đức tin của chúng ta mang đến sự hiệp thông thực sự với các thánh.”

Chuyển ngữ: Lm. Phil. M. Nguyễn Hoàng Nguyên

Chuyển ngữ từ: National Catholic Register (22/8/2025)

Nguồn: giaophanvinhlong.net