LUẬN ÁN TIẾN SĨ CỦA ĐỨC LÊÔ XIV LÀM SÁNG TỎ TẦM NHÌN CỦA NGÀI ĐỐI VỚI GIÁO HỘI
 

WHĐ (20/5/2025) – Từ lâu trước khi được bầu làm giáo hoàng, Đức Lêô XIV đã suy ngẫm về thẩm quyền, sự vâng phục và sự hiệp thông. Luận án tiến sĩ năm 1987 của ngài cung cấp một dự kiến ấn tượng về sự lãnh đạo đang dần hiển lộ.

Trước khi trở thành Giáo hoàng, Đức Lêô XIV là Linh mục Robert Prevost thuộc Dòng Augustinô, một tu sĩ trầm lặng nghiên cứu về hoạt động bên trong của đời sống thánh hiến. Ngài đã lấy bằng cử nhân giáo luật tại Đại học Giáo hoàng Thánh Tôma Aquinô (Angelicum) ở Rôma vào năm 1984, sau đó là bằng tiến sĩ vào năm 1987. Luận án của ngài có tựa đề: “Chức vụ và thẩm quyền của Bề trên địa phương trong Dòng Thánh Augustinô” thoạt nhìn có vẻ mơ hồ - nhưng giờ đây có thể cung cấp cái nhìn sâu sắc có giá trị về phong cách giáo hoàng mà ngài sẽ trở thành.

Tôi đã có cơ hội đọc luận án của Đức Giáo hoàng Lêô nhờ sự hỗ trợ của Tỉnh dòng Thánh Thomas Villanova và Nhóm Thư viện và Lưu trữ Falvey tại Đại học Villanova. Có lẽ với mong muốn được thấy một người xuất thân từ truyền thống Augustinô suy tư về triều đại giáo hoàng này, mà họ đã cho phép tôi tiếp cận tài liệu. Không phải mọi nhà nghiên cứu đều có thể được trao cùng một sự tin tưởng, và tôi không coi nhẹ điều đó. Tôi biết ơn cộng đoàn Augustinô, và hy vọng bài viết này có thể phần nào diễn tả được chiều sâu phong phú của những gì tôi đã khám phá.

Sau đây là cái nhìn tổng quan về cách tác phẩm đầu tiên này có thể giúp soi sáng về trực giác và tầm nhìn của vị Giáo hoàng mới.

Quyền lực thầm lặng của Giáo hoàng Lêô XIV

Khi Đức Giáo hoàng Lêô XIV trở nên quen thuộc hơn với đàn chiên của mình, thì các thành viên của đàn chiên cũng trở nên quen thuộc hơn với người chăn chiên mới của họ. Các thông điệp, tông huấn, bài diễn văn và bài giảng sẽ đến vào đúng thời điểm. Nhưng ngay cả bây giờ, có những dấu hiệu cho thấy ngài mang một điều gì đó sâu sắc hơn: một tầm nhìn thần học được hình thành bởi nhịp điệu lặng lẽ, thận trọng của cuộc sống người tu sĩ Augustinô.

Tầm nhìn đó trở nên rõ ràng đến kinh ngạc khi tôi đọc luận án của Đức Thánh Cha. Tác phẩm không tập trung vào các cấu trúc toàn cầu hay chính trị giáo hội, mà vào đơn vị nhỏ nhất, thân mật nhất của đời sống tôn giáo: cộng đoàn địa phương. Trong chi tiết về cách một bề trên lãnh đạo anh em mình, Cha Prevost trình bày một nền thần học về thẩm quyền cổ xưa như Tin mừng và luôn cấp thiết như mọi khi.

Khi Cha Prevost viết về vị tu viện trưởng địa phương, ngài không chỉ đưa ra bình luận về sự lãnh đạo của tu viện. Ngài đang trình bày một mô hình quản trị rõ ràng đang mở rộng lên. “Cộng đoàn” của Đức Giáo hoàng hiện là Giáo hội hoàn vũ. Các nguyên tắc tương tự về sự hiệp nhất, sự phân định và phục vụ được áp dụng - chỉ khác là hiện nay trên tầm mức toàn cầu.

Một trong những tiếng nói quan trọng nhất được nêu ra trong luận án là tiếng nói của Đức Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II. Đoạn trích dài nhất trong toàn bộ tác phẩm này xuất phát từ bài phát biểu năm 1982 của Đức Giáo hoàng Ba Lan dành cho các tu sĩ dòng Augustinô tụ họp tại nhà nguyện của Trường Quốc tế của Dòng ở Rôma. Đức Gioan Phaolô II nhắc nhở họ rằng bản sắc của họ không chỉ được định hình bởi Luật của Thánh Augustinô mà còn bởi nền tảng pháp lý mà Giáo hội trao cho họ: “Dòng tu của anh em... có Giáo hội - Mẹ thánh thiện - là người sáng lập thực tại pháp lý của dòng”.

Đối với Cha Prevost, đây không phải là một sự mâu thuẫn mà là sự hội tụ: Đặc sủng thiêng liêng của Augustinô và thẩm quyền thể chế của Giáo hội cùng nhau xác định ý nghĩa của việc lãnh đạo. Lời khuyên của Đức Giáo hoàng - “Hãy hành động theo cách mà Giáo hội là gì trên bình diện chung ... có thể trở thành sự thật cho mỗi cộng đoàn của anh em” - trở thành một loại tiếng gọi tập hợp. Thẩm quyền, theo góc nhìn này, luôn mang tính giáo hội: được tiếp nhận, cấu trúc và sống vì lợi ích của sự hiệp thông.

Trọng tâm của tầm nhìn này là một giáo hội học đặc biệt - một sự hiểu biết về cách Giáo hội được cấu trúc và lãnh đạo. Luận án của Đức Lêô XIV trình bày một tầm nhìn về Giáo hội không phải là một hệ thống phân cấp chỉ huy, mà là một sự hiệp thông của các cộng đoàn, gắn kết với nhau bởi thẩm quyền vừa mang tính pháp lý vừa mang tính mục vụ, vừa mang tính tinh thần vừa mang tính thể chế.

Quyền hạn như một sự phục vụ - Được neo giữ trong luật pháp

Một trong những khoảnh khắc tiết lộ nhiều nhất trong luận án nằm ở phần kết: “Trong toàn bộ luận án, trọng tâm chính rõ ràng và cố ý được đặt vào các khía cạnh pháp lý của chức vụ và nhiệm vụ của Bề trên.” Cha Prevost không hề hối hận về sự tập trung này bởi vì, đối với ngài, luật pháp không phải là sự sao lãng khỏi đời sống tâm linh - đó là một trong những cách mà cuộc sống trở nên cụ thể.

“Đời sống tôn giáo, cũng như Giáo hội nói chung, là một thực tại được tạo nên từ những chiều kích cụ thể hữu hình và cả những yếu tố thiêng liêng, đặc sủng. Thường thì chính trong và qua chiều kích hữu hình mà đặc sủng được hiện thực hóa.”

Theo quan điểm này, luật pháp không hạn chế ân sủng; nó cho phép ân sủng được sống trong cộng đồng và trong thực tế cụ thể.

Yêu cầu cơ bản của luận án là: Quyền hành trong Giáo hội không phải là về sự thống trị hay kiểm soát, mà là về sự phục vụ và hiệp thông. Như Cha Prevost viết: “Chức vụ của Bề trên trong Dòng không phải là chức vụ của quyền lực, mà của tình yêu thương huynh đệ; không phải của danh dự, mà của nghĩa vụ; không phải của sự thống trị, mà của sự phục vụ” (Hiến pháp, 15).

Điều này không nên bị nhầm lẫn với lời kêu gọi mơ hồ về lòng tốt hay thiện chí. Tầm nhìn của Cha Prevost là rất chính thống. Ngài đặt lập luận của mình một cách vững chắc trong truyền thống pháp lý của Giáo hội - từ Bộ luật Giáo hội đến Hiến pháp của Dòng Augustinô. Mô hình lãnh đạo của ngài truyền tải một cách tiếp cận mục vụ rõ ràng, nhưng không hề ngẫu hứng.

Ngài tiếp tục nói rằng thẩm quyền là “quyền lực ... được nhận từ Thiên Chúa thông qua thừa tác vụ của Giáo hội” (Điều 618) - một quyền lực được thực thi trong ranh giới rõ ràng, được hướng dẫn bởi luật pháp và hướng tới lợi ích chung.

Cho đến nay, điều này mang lại sự tương phản rõ rệt với người tiền nhiệm của Đức Giáo hoàng Lêô. Trong khi Đức Giáo hoàng Phanxicô nhấn mạnh đến tính hiệp hành và sự phân định mục vụ - thường không có định nghĩa rõ ràng về mặt cấu trúc - thì luận án của Cha Prevost cho thấy ngài không thấy có mâu thuẫn nào giữa tính hiệp hành và cấu trúc. Ngài ngụ ý rằng sự phân định đòi hỏi hình thức. Đối thoại đòi hỏi các quy tắc. Vai trò của bề trên không phải là đình chỉ luật pháp nhân danh lòng thương xót, mà là giải thích và áp dụng luật pháp với công lý và tình yêu. Như ngài viết:

Việc phân định ý Chúa và việc đón nhận những hiểu biết như một món quà từ Chúa Thánh Thần không phải là dành riêng cho bề trên... điều cốt yếu là việc tìm kiếm hoặc phân định ý Chúa phải được thực hiện trong bối cảnh đối thoại. ... Bề trên và cộng đoàn mà ngài phục vụ phải cùng nhau làm việc để đưa ra những quyết định phản ánh sự hợp tác thực sự với kế hoạch của Ý Chúa trong hoàn cảnh nhất định.

Ở một nơi khác, ngài nói thêm:

Từ đó có thể thấy rằng bản chất của chức vụ bề trên là vâng lời; vâng lời ý Chúa và nỗ lực hết mình để cố gắng hiểu biết, xây dựng và chỉ định Ý Chúa cho cấp dưới.

Cha Prevost truyền tải một ý nghĩa rõ ràng trong văn bản rằng ngài đã viết trong một thời điểm chuyển đổi về mặt giáo hội và văn hóa. Ngài nhận thấy rằng thế giới xung quanh Giáo hội đang được định hình bởi một “chủ nghĩa cá nhân” đang nổi lên, thường không liên quan đến thần học của Giáo hội về sự vâng phục và luật lệ. Ngài viết: “Tự do và luật lệ không phải là những thuật ngữ trái ngược nhau. Chúng là những giá trị phải được tích hợp với nhau”.

Trong thời đại ngày càng hoài nghi về thẩm quyền - chứ đừng nói đến những nhân vật có thẩm quyền - Cha Prevost nhấn mạnh rằng Tin mừng không xóa bỏ thẩm quyền, mà thiết lập thẩm quyền. “Thẩm quyền được đặt vào việc phục vụ lợi ích của người khác … không phải … vì nó xuất phát từ cộng đoàn, mà vì nó được nhận từ trên cao để cai quản và phân xử.”

Khuôn khổ này phản ánh sự tin tưởng vào sáng kiến địa phương, điều mà Giáo hội gọi là nguyên tắc bổ trợ, được điều hòa bởi trách nhiệm của Giáo hoàng trong việc đảm bảo sự thống nhất và chăm sóc cho toàn thể Giáo hội - một sự cân bằng từ lâu được coi là thiết yếu đối với việc quản trị Giáo hội. Cam kết kép này về sự chú ý phi tập trung và sự giám hộ tập trung dường như là một đặc điểm của Giáo hội học mà Cha Prevost nêu rõ ở đây.

Hình dạng tinh thần của sự lãnh đạo

Nếu sự nhấn mạnh vào luật pháp và quản trị có vẻ trừu tượng, thì Cha Prevost lại đặt nó một cách vững chắc vào khái niệm về mối tương quan.

Ngài viết: “Quyền lực là tương quan. Sẽ vô ích khi bổ nhiệm một người vào chức vụ Bề trên nếu không có khả năng có mối tương quan tốt đẹp giữa người đó và các thành viên khác trong cộng đoàn”. Theo quan điểm của ngài, luật pháp không bao giờ là sự phi ngôi vị; nó chỉ có kết quả khi quyền lực được thực hiện trong các mối tương quan thực sự của con người - được đánh dấu bằng sự tin tưởng, lắng nghe và phục vụ lẫn nhau.

Do đó, luận án của Cha Prevost không phải là giáo luật khô khan. Nó thấm đẫm mối quan tâm mục vụ. Nhiều lần, ngài quay trở lại với niềm tin rằng sự lãnh đạo phải dựa trên tình yêu, được thể hiện qua việc lắng nghe và hướng đến sự hiệp nhất. Ngài viết: “Người bề trên được kỳ vọng là một nhân chứng sống động cho tình yêu của Thiên Chúa được ban tặng một cách tự do và hào phóng cho cộng đoàn”.

Đây không chỉ là quản lý tốt; mà còn gần hơn với tình phụ tử thiêng liêng. Đối với Cha Prevost, nhiệm vụ của một nhà lãnh đạo là làm gương theo gương Chúa Giêsu Kitô, để xây dựng cộng đoàn và nuôi dưỡng ơn gọi nên thánh giữa cuộc sống bình thường. Ngài gọi đó là “thừa tác vụ giáo hội”, thừa nhận rằng ngay cả hành động nhỏ nhất của lãnh đạo địa phương cũng tham gia vào sứ mệnh phổ quát của Giáo hội.

Tôi gặp Cha Prevost vào năm 2010, khi ngài vẫn còn là Bề trên Tổng quyền của Dòng Thánh Augustinô. Tôi đã ấn tượng bởi sự kết hợp giữa sự giản dị và niềm tin nội tâm hiện đang làm sống động tầm nhìn của ngài về giáo hoàng - những phẩm chất đã thấy rõ trong luận án năm 1987 của ngài. Ngài không lấp đầy căn phòng bằng sức lôi cuốn; ngài lấp đầy nó bằng sự vững vàng, chú ý và rõ ràng. Đây không phải là những phẩm chất theo xu hướng - nhưng chúng là những phẩm chất trường tồn.

Từ Mục tử Địa phương đến Mục tử Phổ quát

Giáo hội học mà Đức Lêô XIV nêu ra trong tác phẩm đầu tiên này khẳng định rằng Giáo hội, ở mọi cấp độ, không phải chỉ là một bộ máy hành chính hay một phong trào xã hội, Giáo hội là Thân mình của Chúa Kitô, được Chúa Thánh Thần thúc đẩy và được quản lý thông qua các cấu trúc phục vụ cho sự hiệp thông. Trí tưởng tượng thần học của ngài liên kết địa phương và toàn cầu, cho thấy rằng sức khỏe của Giáo hội phụ thuộc vào sức sống cơ sở và vào vai trò thống nhất của thừa tác vụ Phêrô.

Bây giờ, với tư cách là Người kế vị Thánh Phêrô và Đại diện của Chúa Kitô, Đức Lêô XIV nắm giữ chức vụ cao nhất có thẩm quyền hữu hình trong Giáo hội. Những quyết định của ngài nhiều khả năng sẽ không mang dáng dấp của các mệnh lệnh áp đặt từ trên xuống, nhưng đúng hơn là những phán đoán được đưa ra qua việc tham khảo và phân định cùng với người khác. Đây là một kiểu lãnh đạo mà một số người có lẽ sẽ gọi là “hiệp hành”, mặc dù không theo nghĩa mở rộng mà thuật ngữ này thường có trong những năm gần đây.

Thay vào đó, phiên bản này của tính hiệp hành có thể giống với sự hợp tác có trật tự, chứ không phải là thử nghiệm mở. Trong luận án, cấp trên được mô tả là “nguyên tắc hiệp nhất cho cộng đoàn” - một nhân vật biết lắng nghe, đúng vậy, nhưng cũng thực thi thẩm quyền một cách chính trực. Trong viễn kiến này, Giáo hội không phải là một xã hội tranh luận mà là một cơ thể gắn kết với nhau trong một sứ mệnh chung, được hướng dẫn bởi Mặc khải thiêng liêng và ân sủng của Chúa.

Những gì Tài liệu tham khảo tiết lộ

Đối với những độc giả có con mắt kỹ thuật hơn, phần tài liệu tham khảo rất đáng chú ý. Tài liệu này phong phú với các nguồn giáo luật, lịch sử và thần học, phản ánh một học giả làm việc tại giao điểm của truyền thống và canh tân. Một số điểm nổi bật:

Độ chính xác về mặt pháp lý. Các tài liệu tham khảo về Bộ luật Giáo luật năm 1917 và 1983, các bình luận và biên bản giáo luật cho thấy Cha Prevost coi trọng cấu trúc pháp lý của Giáo hội. Những nguồn này không phải là những suy nghĩ sau này - chúng là trung tâm về mặt thần học. Thư mục của ngài bao gồm các nhà giáo luật lớn của thế kỷ 20 như Cappello, Beyer, Woestman, Wernz, Vidal, Orsy và Andrés Gutíerrez.

Nguồn gốc từ Augustinô. Với nhiều tác phẩm về Luật của Thánh Augustinô, Hiến pháp Augustinô và lịch sử của dòng, danh mục tài liệu tham khảo cho thấy tầm nhìn của ngài được hình thành sâu sắc như thế nào bởi lý tưởng về cộng đoàn huynh đệ và quyền bính như một hình thức phục vụ.

Cam kết hậu công đồng. Những tham chiếu rộng rãi đến các văn kiện của Công đồng Vatican II và các nhà thần học như Yves Congar phản ánh cam kết đổi mới Công đồng - không phải là sự đoạn tuyệt với quá khứ, mà là một công trình phát triển hữu cơ.

Chiều sâu lịch sử. Việc đưa vào các nguồn tài liệu thời trung cổ và thời giáo phụ - chẳng hạn như Patrologia Latina, Suarez và Tierney - chỉ ra một học giả diễn giải hiện tại của Giáo hội thông qua sự khôn ngoan trong quá khứ.

Tóm lại, các nguồn cho thấy một giáo hoàng có nền giáo hội học mang tính giáo luật, tâm linh và lịch sử - một mục tử - học giả quản trị không phải bằng khẩu hiệu, mà bằng cấu trúc và tầm nhìn. Luận án của ngài dựa trên nhiều nhà tư tưởng giáo luật - một số theo truyền thống sâu sắc, những người khác được định hình bởi aggiornamento – canh tân - của Vatican II - báo hiệu một tư duy pháp lý vừa có gốc rễ vừa có khả năng đáp ứng nhanh nhẹn, không lệ thuộc bất cứ trường phái hay hệ tư tưởng nào.

Một Giáo hoàng cho Lúc Này

Nhiều người Công giáo ngày nay đang tự hỏi: Liệu vị Giáo hoàng mới này có đem lại sự sáng tỏ nơi mà sự hỗn loạn đã len lỏi vào không? Liệu ngài có khôi phục lại lòng tin nơi mà nó đã bị lung lay không? Luận án của Đức Lêô XIV, không hề trừu tượng, mà nói trực tiếp đến thời điểm này. Luận án cho thấy một nhà lãnh đạo coi trọng đối thoại nhưng không rối loạn; tham vấn nhưng không lẫn lộn. Ngài lãnh đạo bằng một bàn tay vững vàng và một trái tim được hình thành bởi luật pháp, cầu nguyện và cộng đoàn.

Trong khi triều đại giáo hoàng của Đức Giáo Hoàng Lêô XIV chỉ mới bắt đầu, những bài viết đầu tiên của ngài phản ánh sự tôn trọng sâu sắc đối với nhiều điều mà người Công giáo ngày nay mong muốn: một Giáo hội lắng nghe, một người chăn chiên đồng hành cùng dân của mình và một tầm nhìn về sự lãnh đạo không làm cho các tín hữu im lặng mà đưa họ vào sự hiệp thông sâu sắc hơn. Tuy nhiên, không giống như các hình thức hiệp hành tự do hơn được thấy trong những năm gần đây, cách tiếp cận của Đức Lêô XIV có vẻ được xác định rõ ràng hơn về mặt pháp lý và được neo giữ chặt chẽ hơn. Sự nhấn mạnh của ngài về việc tôn trọng quyền tự quyết của các cộng đoàn địa phương không nên bị nhầm lẫn với sự tách rời. Thay vào đó, quyền tự quyết đó phản ánh sự tin tưởng vào Nhiệm thể của Chúa Kitô - một sự tin tưởng không bao giờ tách rời khỏi các nghĩa vụ rộng lớn hơn của chức vụ giáo hoàng. Địa phương và toàn cầu được giữ lại với nhau không phải trong sự căng thẳng, mà trong sự phục vụ lẫn nhau.

Như ngài đã nêu trong phần “Giới thiệu” của luận án: “Cuộc chiến đấu để tìm ra cách tốt nhất để sống theo thẩm quyền và sự vâng phục trong đời sống thánh hiến vẫn chưa kết thúc.” Chắc chắn là chưa - và dưới thời Đức Lêô XIV, cuộc chiến đấu đó có thể diễn ra theo một hình thức có trật tự và chuẩn mực hơn: một cuộc chiến đấu tin tưởng vào Giáo luật như một ân huệ chứ không phải là một trở ngại.

Tu sĩ mặc áo trắng

Chiếc áo chùng trắng của giáo hoàng có thể mới, nhưng trái tim trong đó thì quen thuộc. Đó là trái tim bồn chồn của một linh mục dòng Augustinô, người đã dành cả cuộc đời để suy nghĩ và cầu nguyện về cách tốt nhất để phục vụ Chúa Kitô và Dân Chúa. Như luận án của ngài đã nêu rõ, thẩm quyền mà Đức Giáo hoàng Lêô XIV hiện nắm giữ sẽ không được định hình bởi tham vọng, mà bởi thập giá; không phải bởi sự chinh phục, mà bởi cộng đoàn. Thẩm quyền đó cũng sẽ không bị tùy cơ ứng biến. Thẩm quyền đó sẽ được thực hiện một cách kiên quyết, rõ ràng và với tình yêu.

Đây không phải là linh cảm - mà là sự xác nhận. Luận án của ngài không đảo ngược kỳ vọng - mà khẳng định chúng. Đây là một Giáo hoàng coi sự lãnh đạo là ân sủng có trật tự, coi trọng luật pháp không phải để kiểm soát mà để hiệp thông, và tin tưởng sâu sắc vào sức mạnh của sự phục vụ thầm lặng và trung thành. Có lẽ đó chính xác là điều mà Giáo hội cần bây giờ: không phải là một cuộc cách mạng, mà là sự trở lại - với sự sáng suốt, với lòng bác ái, và với sự khôn ngoan của một tu sĩ giản dị biết cách lãnh đạo bằng cách phục vụ.

(Hình: Bìa luận án của Giáo hoàng tương lai Lêô XIV và hình Đức Giáo hoàng Lêô XIV đang phát biểu với các nhà báo tại Hội trường Thánh Phaolô VI vào ngày 12 tháng 5, ErreRoberto / Shutterstock / Background)

Phêrô Phạm Văn Trung

Chuyển ngữ từ: ncregister.com (17/5/2025)