JOSEPH RATZINGER, MẠC KHẢI VÀ THẬP GIÁ

Tác giả: Augustin Talbourdel

Chuyển ngữ: Lm. Giuse Phan Cảnh
 

Được gọi về với Chúa vào ngày 31 tháng 12 năm 2022, Đức Giáo Hoàng Benedicto XVI đã xây dựng một công trình thần học đặc biệt để đối mặt với các vấn đề của thời đại. Nhà thần học người Đức, chứng minh bằng di chúc thiêng liêng của mình được công bố vào ngày ngài qua đời, ngài đã đặt nền móng, đã làm việc cho đến cuối đời để sự hợp lý của đức tin xuất hiện, đặc biệt là với ba cuốn sách Chúa Giêsu thành Nazareth và cuốn sách của ngài giới thiệu về Đức tin Kitô giáo hôm qua và hôm nay, về một nền thần học lấy Chúa Kitô làm trung tâm, được hỗ trợ bởi truyền thống thần học vĩ đại và hướng tới mầu nhiệm thập giá, nơi đỉnh cao về sự mặc khải tình yêu Thiên Chúa.

Joseph Ratzinger (1927-2022)

Mối quan tâm đến phương pháp sư phạm kết hợp với yêu cầu về sự mạch lạc vốn là đặc điểm của cách tiếp cận trí tuệ và tâm linh của Joseph Ratzinger trong ba tập sách của ngài: Đức Giêsu thành Nazareth mang lại sự biểu lộ ngay lập tức, mà không có nguy cơ hiểu lầm. Nhà thần học xuyên suốt những dòng này từ việc suy niệm các Tin Mừng và đọc các Giáo phụ, được Joseph Ratzinger bày tỏ nhiều lần và được tóm tắt như sau: Chúa Giêsu Kitô, trước khi mang đến một sứ điệp, một vương quốc hay một  nền hòa bình được chờ đợi từ lâu, Ngài đã mang Thiên Chúa đến. “ Ngài đã đưa vị Thiên Chúa mà khuôn mặt được tỏ lộ từ từ và dần dần từ Abraham đến với văn chương khôn ngoan, qua Môsê và các ngôn sứ, vị Thiên Chúa chỉ hiện diện ở Israel và đã được tôn vinh trong thế giới dân ngoại dưới những hình ảnh ít người biết đến. Hình ảnh này có phải là Thiên Chúa, Thiên Chúa của Abraham, Isaac và Giacóp, Thiên Chúa đích thực mà Người đã đem đến cho các dân tộc trên trái đất?” (I, 63-64).

Luận điểm này, nếu có, được trình bày rõ ràng trong tập tiếp theo của Đức Giêsu thành Nazareth, lần này nhấn mạnh một cách đầy ý nghĩa đến chiều kích phổ quát của sứ mệnh Chúa Giêsu. “Ngay cả khi Chúa Giêsu có ý thức giới hạn công việc của mình ở Israel, tuy nhiên, Ngài vẫn luôn bị thúc đẩy bởi xu hướng phổ quát nhằm mở cửa Israel theo cách mà tất cả mọi người có thể nhận ra nơi Thiên Chúa của dân tộc này là một Thiên Chúa chung cho toàn thế giới” (II, 31) . Câu trả lời cho câu hỏi mang tính quyết định “Chúa Kitô mang lại điều gì?” đương nhiên đặt ra hai câu hỏi khác: Chúa Giêsu đem Thiên Chúa đến với ai và bằng cách nào? Đây chính là trục mà Kitô học của Joseph Ratzinger xoay quanh, mặc dù cách diễn đạt mà ngài lấy làm tiếc trong Đức tin Kitô giáo thường đối lập với “cứu độ học” hoặc bị chia rẽ trong đó giữa “Kitô học từ trên xuống” và “Kitô học từ dưới lên”.

Do đó, Kitô học này được phát triển theo ba giai đoạn. Trong phép biện chứng của cái mới và dứt khoát mà Joseph Ratzinger, độc giả của các Giáo Phụ, nhấn mạnh một cách đúng đắn trong mỗi mầu nhiệm của Chúa Giêsu mà ngài chiêm ngưỡng, là chìa khóa mở ra sự giao thoa giữa dân Israel và dân ngoại. Vừa là “ánh sáng chiếu soi muôn dân” vừa là “vinh quang của Israel dân Người” (Lc 2, 32), Chúa Kitô được ban cho một sứ mệnh mà chính bản chất của sứ mệnh ấy thuộc về tính phổ quát. Đến nỗi, trong chuỗi các cuộc phiêu lưu trong đó Thiên Chúa dường như ngày càng biến mất  “trái đất – Israel – Nazareth – Thập Giá – Giáo Hội”, Chúa Giêsu Kitô hiện diện cùng lúc với Adam mới mà trong đó “Nhân loại bắt đầu lại” và Môsê mới, người “hoàn thành những gì đã bắt đầu với Môsê ở bụi gai cháy”. Đối với Joseph Ratzinger, thập giá mang tính mặc khải cũng như sự cứu chuộc. Giờ đây, sự gặp gỡ giữa chiều dọc và chiều ngang này bộc lộ điều gì, nếu không phải là căn tính của Thiên Chúa và con người, nơi người Con, một câu trả lời mang tính che giấu trước danh hiệu huyền nhiệm mà Thiên Chúa ban cho Môsê (Xh 3:14) ? Thập giá, nơi duy nhất mà chúng ta có thể biết và hiểu được “Ta là Thiên Chúa”, do đó trở thành nơi Chúa Kitô ngự trị, “ngai vàng” của Người, từ đó Người thu hút thế giới về với Người. Sự hiện hữu rộng mở của Chúa Kitô, đôi tay dang rộng trên thập giá, đi đôi với việc mở ra cho những người ngoại giáo: Kitô học ủng hộ sự tồn tại của Joseph Ratzinger biện minh cho tính phổ quát Kitô giáo.

Henri de Lubac (1896-1991)

Sứ mệnh cao cả mà Joseph Ratzinger tự trao cho mình vào thời kỳ đầu của Đức Giêsu thành Nazareth , là đại diện cho “Chúa Giêsu của các Tin Mừng” như một “nhân vật mạch lạc và hợp lý về mặt lịch sử”, rốt cuộc đưa ra lý do cho một “Đấng Messia bị đóng đinh” mà người Do Thái gọi là “ô nhục” và người ngoại giáo gọi là “sự ngu xuẩn” (1Co 1,23). Chắc chắn, đoạn từ “ con chiên lạc nhà Israel” (Mt 10,5) đến “làm cho muôn dân trở thành môn đệ” (Mt 28,19), trong giáo huấn của Chúa Giêsu, ngay từ thời Kitô giáo đầu tiên, đã được coi là một cách giải thích mạch lạc trong Thư gửi tín hữu Do Thái, trong Thánh Phaolô và các Giáo phụ, dựa trên “Israel theo tinh thần”, “thời của dân ngoại”. Tuy nhiên, sự kiện mà Henri de Lubac thấy thích hợp để gợi lại ký ức của các nhà thần học, dựa trên những lập luận về kinh thánh và thần học, về sự hiệp nhất của Giáo hội, Giáo hội phát sinh từ Israel và Giáo hội cho dân ngoại, được sinh ra dưới chân thập giá, cho thấy sự ăn khớp giữa yếu tố Do Thái và yếu tố Hy Lạp trong mầu nhiệm Kitô giáo đến mức nào , mặc dù nó là nền tảng của mọi nền Giáo hội học, nhưng vẫn gây ra một số bối rối nhất định. Không còn nghi ngờ gì nữa, mối quan tâm về tính phổ quát của Kinh thánh, được tác giả của Công giáo cập nhật, đã để lại dấu ấn trong lòng Joseph Ratzinger. Trong một thời đại vẫn còn bị chấn động bởi những khám phá về khoa chú giải phê bình lịch sử. Henri de Lubac tái khẳng định một nguyên tắc chú giải nền tảng đặc thù của các Giáo phụ: học cách đọc các thực tại lịch sử một cách thiêng liêng, các thực tại thiêng liêng về mặt lịch sử.

Được củng cố bởi lối giải thích thiêng liêng này và nhận thức được tầm quan trọng của  sự kiện lịch sử  cũng như những giới hạn của nó, Joseph Ratzinger có thể đáp ứng và vượt qua những lỗi lầm rõ ràng của một lối giải thích phê bình lịch sử mà theo ngài, giờ đây đã đưa ra tất cả những gì cần thiết. Nỗ lực tổng hợp thần học này gợi nhớ, đối với một người quen thuộc với Thánh Thoma Aquino, về phương pháp Tổng luận Thần học đã ảnh hưởng đến công việc của Joseph Ratzinger. Nơi Đức Giêsu thành Nazareth, có rất nhiều câu hỏi và những luận đề, ngay cả những câu mà nhà thần học bác bỏ, đều được triển khai đến cùng. Đối với mỗi mầu nhiệm cuộc đời Chúa Giêsu, có thể nói Joseph Ratzinger tiến hành bằng những câu hỏi được chia thành nhiều điều khoản khác nhau, trong đó, đối với những phản đối được đưa ra thường là bởi khoa chú giải phê bình lịch sử, nhà thần học phản đối một sự đối lập do huấn quyền đưa ra. Kinh thánh hay Giáo phụ khi đề xuất câu trả lời và giải pháp của riêng mình, lập luận từ các nguồn thần học, lịch sử hay khoa học.

Vấn đề phương pháp này cho chúng ta biết thêm về ý định chính của Joseph Ratzinger. Đằng sau sự chặt chẽ trong chứng minh, chúng ta có thể cảm nhận được mong muốn làm cho một mầu nhiệm trở nên dễ hiểu, mà đối với nhiều người, có vẻ ô nhục hoặc điên rồ. Sự hiểu biết Kinh thánh đối với người Do Thái, sự hiểu biết đức tin đối với người ngoại đạo. Tuy nhiên, cả hai không hề đối lập nhau mà bổ túc cho nhau theo một hệ thống phân cấp chính xác. Đặc biệt, nơi Thánh Augustinô, việc người thứ hai hiểu điều thứ nhất và vượt xa nó là điều chính đáng, theo nguyên thủy, nơi con người của Chúa Giêsu Kitô, người đồng thời là ông Giôna và hơn Giôna nhiều (Lc 11,32). Được Con Thiên Chúa cứu độ, lịch sử cứu độ sẽ hoàn tất với Mầu Nhiệm Vượt Qua. Đây chính là điều mà Joseph Ratzinger coi là điểm trung tâm trong suy tư của ngài. Một mặt, Chúa Giêsu thực sự là một “Ađam mới”, “Giacóp mới”, “Samuel mới”, “Đavít mới”; Trên hết là “Môsê mới”, vì vị tiên tri đã nói chuyện với chính Thiên Chúa và nhận được danh hiệu huyền nhiệm từ Ngài. Đồng thời, Người là “Giacóp đích thực”, “Salomon đích thực” và “Môsê đích thực”. Những gì Thiên Chúa hứa trong Giao Ước Cũ được thực hiện dồi dào trong Giao Ước Mới: “ nhờ những biến cố mới, Lời có được ý nghĩa trọn vẹn của chúng, và ngược lại, các biến cố có ý nghĩa vĩnh viễn, bởi vì chúng được sinh ra từ Lời, rằng chúng là Lời hoàn thành”. Từ sứ vụ của Ngài ở Galilê cho đến đồi Golgotha rồi Thăng thiên, Chúa Giêsu không chỉ làm ứng nghiệm Kinh thánh và giữ lời hứa bằng việc thực hiện một cách hoàn hảo sứ mệnh của Người Tôi Tớ Đau Khổ của Thiên Chúa đã được tiên tri Isaia loan báo (Is 53), Người đã vượt xa sứ mạng đó và hiến mình không chỉ vì “ những con chiên lạc nhà Israel” (Mt 15,24) mà còn vì tính đa dạng, mang lại cho sứ vụ ấy một sự phổ quát hóa thể hiện một chiều rộng và chiều sâu mới.

Sự trở lại với tính phổ quát đầu tiên này, “Adam mới” quy tụ nhân loại bị tổn thương kể từ Adam đầu tiên, đã được công bố trong sự tồn tại của một dân tộc cụ thể, được Thiên Chúa lựa chọn: Israel. Theo Augustinô, chế độ ân sủng bắt đầu với Chúa Kitô, mặc dù thực hiện những lời hứa của Thiên Chúa dưới chế độ lề luật mang lại cho nhân loại một khởi đầu mới và tính phổ quát chưa từng được công bố kể từ thời điểm có trước lề luật. Tuy nhiên, liên quan đến những lời hứa dành cho dân tộc Do Thái, Joseph Ratzinger nhắc lại rằng, trong Cựu Ước, “Israel không tồn tại chỉ cho riêng mình” mà “trở thành ánh sáng cho các dân tộc”, “sự lựa chọn của họ là con đường Thiên Chúa đã chọn để đến với mọi người”. Không thiếu những tài liệu tham khảo Kinh Thánh để chứng minh điều này, nổi tiếng nhất là trong các bài ca về Người Tôi Tớ Đau Khổ trong sách Isaia, nơi xuất hiện hình ảnh một người tôi tớ và bị dân Người ngược đãi. Thật quá ít để con trở thành tôi tớ của Ta để vực dậy các chi tộc Giacóp, để mang về những người sống sót của Israel: Ta sẽ làm cho con trở thành ánh sáng của các dân tộc, để ơn cứu độ của Ta có thể đến tận cùng trái đất” (Is 49, 6). Phân tích tỉ mỉ những đoạn văn này theo nhiều nhà chú giải, Joseph Ratzinger có thể khẳng định rằng bằng cách ứng nghiệm lời tiên tri này của Isaia, Chúa Kitô thực hiện lời hứa về tính phổ quát được đưa ra cho dân Israel. Môsê Mới là chủ nhân của một Israel được đổi mới, không loại trừ hay bãi bỏ cái cũ, nhưng vượt xa nó bằng cách mở nó ra cho phổ quát . Nơi Chúa Giêsu Kitô, cái cụ thể đã trở thành phổ quát. Thánh Phaolô viết: “Trong cả hai, người Do Thái và người ngoại giáo, Người đã biến thành một thực tại duy nhất” (Eph 2,14). Đến nỗi lời khẳng định đầu tiên về Kitô học của Ratzinger, Chúa Giêsu Kitô đã mang Thiên Chúa của Israel đến với mọi người, để từ nay trở đi mọi người cầu nguyện với Người và nhận ra lời của Người trong Kinh thánh, lời của Thiên Chúa hằng sống. Ngài đã ban tặng món quà phổ quát, đó là một lời hứa vĩ đại, một lời hứa nổi bật cho Israel và cho thế giới.

Nửa chừng suy tư của Ratzinger, một câu hỏi xuất hiện. Nếu chúng ta dễ dàng hiểu được quy tắc giải thích mà Ratzinger mượn từ các Giáo Phụ, phép biện chứng chân thực và dứt khoát được áp dụng cho các nhân vật trong Cựu Ước loan báo Chúa Kitô, làm cho Kinh Thánh trở thành một tổng thể hài hòa, thì chúng ta có quyền tự hỏi, đối với Ratzinger, điều gì dành riêng cho người ngoại giáo? Công thức được lặp lại nơi Thánh Phaolô, nhắc lại thứ tự ưu tiên: Người Do Thái trước hết và dân ngoại (Rm 1,16). Tuy nhiên, người Hy Lạp đã quan tâm đến lịch sử phổ quát của dân Israel, và đặc biệt là sự mạc khải của Thiên Chúa cho ông Môsê trong bụi gai cháy (Xh 3). Tại núi Horeb, những người ngoại giáo cho đến lúc đó vẫn tôn thờ một vị Thiên Chúa mà không hề biết đến ngài, “Vị Thiên Chúa vô danh” mà Thánh Phaolô đã phát hiện ra dòng chữ khắc ở Areopagus của Athens (Cv 17, 23). Họ cũng đã được triệu tập ở Sinai, nơi một cuộc thần hiện khác diễn ra dẫn đến việc ban hành Luật, mà Joseph Ratzinger đồng hóa với ngọn núi nơi bài giảng về các Mối Phúc Thật diễn ra (Mt 4, 12-25) và lý do hơn nữa là tại đồi Golgotha .

Về mặt lịch sử, Sách Xuất Hành 3,14 xảy ra trong bối cảnh Thiên Chúa của Abraham, Isaac và Jacob chọn một dân tộc và dàn xếp sự giải phóng họ khỏi một quốc gia ngoại giáo đang giam giữ họ làm nô lệ. Tuy nhiên, chủ nghĩa đặc thù trong phương thức mạc khải danh Thiên Chúa không mâu thuẫn với phạm vi phổ quát nội dung của nó. Quan tâm đến việc giải thích các thực tại lịch sử một cách thiêng liêng và ngược lại, Joseph Ratzinger chứng minh điều này theo những cách khác nhau. Qua Kinh Thánh, trước tiên, bằng cách giải thích cuộc trốn chạy sang Ai Cập của Thánh Gia và việc trở về Đất Hứa như một sự bắt đầu lại lịch sử của Israel, từ nguồn gốc Môsê cho đến các cuộc nổi dậy của Maccabe. Khi nhập thể, Ngôi Lời từ thuở ban đầu đã ở với Thiên Chúa đã đến thế gian, nghĩa là “ở một góc trái đất vốn đã bị coi là nửa ngoại đạo” và nhận quốc tịch Rôma dưới triều đại của Augustus. Từ quê hương Galilê, Đấng Thiên Sai tiến về Giêrusalem, thành phố giết chết các tiên tri và ném đá những ai được sai đến đó (Lc 13,34), nơi mà ơn cứu độ phải đến ở cuối chặng đường thăng thiên mà Thánh Luca, trong Phúc âm của ngài mang ý nghĩa địa lý cũng như ý nghĩa tâm linh. Đấng đã tìm thấy nơi những người ngoại mở cửa cho Ngài đức tin nhiều hơn phần lớn con cái Israel (Mt 8,10) là những người không tiếp nhận Ngài, đã biến Giêrusalem thành trung tâm của mạc khải bắt đầu bằng việc thờ phượng Thiên Chúa. Những nhà thông thái ngoại giáo ở Bêlem và hoàn thành trọn vẹn việc loan báo cái chết và sự phục sinh của Chúa Kitô cho mọi dân tộc. Ngoài ra, ở một thái cực khác của Tân Ước, Joseph Ratzinger giải thích thị kiến của Thánh Phaolô, trong đó một người Macedonia kêu gọi vị tông đồ của Dân Ngoại đến giúp đỡ ông (Cv 16, 6-10), như là sự biện minh cho điều thường chỉ trích nhất là sự Hy lạp hóa Kitô giáo.

Étienne Gilson (1884-1978)

Trong khi một số người lo sợ sự tan rã của nét đặc trưng Kitô giáo trong văn hóa, và triết học Hy lạp ủng hộ việc rút lui vào tôn giáo thuần túy, thì Joseph Ratzinger ủng hộ một cách kiên quyết “quyền bất khả xâm phạm của yếu tố Hy lạp trong Kitô giáo”. Cách giải thích bản thể học mà các Giáo phụ của Giáo hội và các nhà thần học thời trung cổ đưa ra về cái “Ta Là” mà Thiên Chúa tự xưng trong Xh 3,14, được thành lập vài thế kỷ sau khi bắt đầu tiếng Hy Lạp, đây là điều mà Joseph Ratzinger dám gọi sự “đồng nhất” của “khái niệm triết học về Thiên Chúa” với Thiên Chúa trong Kinh thánh, thông qua một số biến đổi đáng kể. Pascal đã có một khoảng thời gian không vui, trong một công thức đã trở thành một bước ngoặt, thường là vì những lý do sai lầm, về việc đối lập Thiên Chúa của Abraham, Isaac và Jacob với Thiên Chúa của các triết gia và nhà khoa học. Ở Joseph Ratzinger, chúng ta thấy đủ để biện minh cho “siêu hình học về Cuộc Xuất Hành” mà Étienne Gilson mạnh mẽ bảo vệ: Thiên Chúa của Kitô giáo là Đấng Tối Cao mà Plato và Aristotle mới thực sự nói đến. Theo nghĩa này, trong đức tin, Thiên Chúa của các triết gia hoàn toàn khác với những gì họ đã tưởng tượng và những gì họ đã tìm thấy.

Nếu, tại Núi Horeb, Thiên Chúa mạc khải rằng Ngài là Hữu thể tự tồn tại và ban sự sống cho vạn vật, thì việc mặc khải danh thánh không hoàn toàn vén lên bức màn che phủ bản chất của Ngài. Joseph Ratzinger hỏi, có phải Ego sum  qui sum là “một sự từ chối hơn là một lời tuyên bố về danh tính?” Chống lại các vị thần đi ngang qua Thiên Chúa có thể giải quyết mối quan tâm trước mắt của Môsê: danh thánh cho phép dân kêu cầu Thiên Chúa trong cuộc đấu tranh của họ và kiềm chế việc tôn thờ các thần tượng ngoại giáo. Tuy nhiên, sự hiện diện trực tiếp của Thiên Chúa, vốn tạo nên trọng tâm sứ mệnh của Môsê như là lý do sâu xa của nó. Câu trả lời của Chúa trước lời cầu nguyện của ông Môsê: “Xin cho con chiêm ngưỡng vinh quang Chúa” (Xh 33,18), đặt ra những giới hạn cho sự hiểu biết về Thiên Chúa. Cuối cùng, Giao Ước Cũ chỉ trình bày phác thảo về hạnh phúc sắp đến, chứ không phải là hình ảnh chính xác của thực tế (Dt 10,1). Cựu Ước báo trước và chuẩn bị (Rm 5,14) người phải hoàn thành đầy đủ những gì đã bắt đầu với Môsê, nhưng đối với Người, Môsê chỉ là hình bóng (Col 2,17). Ở Israel, Thiên Chúa làm cho con người quen với sự hiện diện của Ngài cho đến lúc, khi lặp lại câu trả lời đã được đưa ra cho ông Môsê trên núi Sinai “mặt Ta, không ai có thể nhìn thấy” (Xh 33, 23). Ngài đề nghị con người, theo sáng kiến của riêng mình, đến gặp Ngài và nhận biết Ngài nơi con người của Chúa Giêsu Kitô (Ga 1,18).

Nói rằng câu trả lời đã được trao cho vị tiên tri cuối cùng, cho ông Môsê mới, điều mà ông Môsê đầu tiên đã không thể có được, không chỉ nhấn mạnh đến sự thân mật và liên kết tuyệt đối đặc biệt được sinh ra với Chúa Kitô, mà còn coi việc Ngài đến là sự hoàn thành điều mặc khải đã được ban cho Môsê. Rõ ràng thần học của Joseph Ratzinger lấy Chúa Kitô làm trung tâm, và chính Kitô học của ngài lấy thập giá làm trung tâm. Thần học thập giá, người ta có thể nói, một nền thần học dựa trên hoặc dựa vào thập giá, cùng với Cha Henry de Lubac, tránh lối diễn đạt mập mờ, đặc biệt kể từ thời Luther, về Thần học thánh giá. Đối với Joseph Ratzinger, trung thành với cách đọc giáo phụ của Henri de Lubac, chính Thập giá đã xua tan đám mây che phủ sự thật cho đến lúc đó. Điều này đúng từ những tiên báo đầu tiên về Cuộc Khổ Nạn cho đến lời cầu nguyện thánh hiến của Chúa Giêsu được Thánh Gioan thuật lại (Ga 17), mà Joseph Ratzinger đã bình luận ở một số chỗ  “Con đã cho họ biết danh Cha” (Ga 17,26), từ đó tên của Thiên Chúa được truyền đạt cho loài người.

Về mặt này, quả thực có một “siêu hình học về thập giá” ở Joseph Ratzinger, nó mở rộng và hoàn thiện “siêu hình học về Cuộc Xuất Hành”. Nói cách khác, mầu nhiệm thập giá trở thành mầu nhiệm cứu chuộc. Trong lịch sử cứu độ, việc cứu chuộc luôn đi theo mạc khải: Thiên Chúa cứu độ bằng cách tỏ mình ra Người là ai. Điều này được chứng minh bằng sự phân biệt của Joseph Ratzinger giữa hai kiểu tuyên xưng đức tin vào Tin Mừng: một bên là tuyên xưng theo định hướng bản thể học dựa trên các danh từ Chúa Kitô, Con Thiên Chúa hằng sống, việc loan báo mầu nhiệm vượt qua của thập giá và sự phục sinh. Dưới ánh sáng của sự khác biệt cơ bản này, có vẻ như lời phát biểu một cách chặt chẽ về lịch sử cứu độ vẫn thiếu chiều sâu bản thể học nếu không nói rõ ràng rằng Đấng chịu đau khổ, Con Thiên Chúa hằng sống, cũng chính là Thiên Chúa. Bên kia, tính phổ quát được đặt dưới ánh sáng của Thập giá: từ Thập giá, Thiên Chúa duy nhất khiến muôn dân nhận ra mình; nơi Chúa Con, họ sẽ biết Chúa Cha, và bằng cách này, Thiên Chúa duy nhất đã tỏ mình ra trong bụi gai cháy. Thiên Chúa tỏ mình ra cho người Hy lạp trên thập giá: giữa thế giới ngoại giáo chỉ có một cây duy nhất là thập giá của Chúa Kitô.

Kitô học và bản thể học

Theo Joseph Ratzinger, chúng ta sẽ hiểu “thập giá là mạc khải”. Nhưng thập giá tiết lộ điều gì? Không phải một vài mệnh đề cho đến nay vẫn chưa được biết đến. Thập giá tiết lộ Thiên Chúa là ai và con người như thế nào. Thập giá kết hợp lời “này là người ấy” (Ga 19,5) của Philatô và lời “Đây là Thiên Chúa” (Is 40:10) của ngôn sứ. Đỉnh cao đích thực là Golgotha. “Khi các ông treo Con Người lên, các ông sẽ biết rằng Ta Hằng Hữu, và biết Ta không tự mình làm bất cứ điều gì; nhưng Chúa Cha đã dạy tôi thế nào, thì tôi nói như vậy” (Ga 8,28). Phải chăng điều này có nghĩa là tuyên bố mang tính bản thể học về bụi gai cháy cuối cùng sẽ được biểu lộ? Trung thành với Thánh Augustinô, Joseph Ratzinger coi Chúa Kitô là Đấng mà qua Ngài danh Thiên Chúa được biểu lộ một cách hoàn hảo. Trên thập giá, Chúa Kitô trở thành chủ thể của cái “Ta là” Thiên Chúa. Vì thế, mầu nhiệm Cuộc Khổ Nạn của Chúa Kitô là một biến cố đem lại ơn cứu độ.

Đây chính là điểm đặc biệt Kitô học của Joseph Ratzinger, được đánh dấu bằng bản thể luận của Gioan và được bồi dưỡng bởi học thuyết Aristote thời trung cổ. Sự hiện hữu của Chúa Kitô, Joseph Ratzinger nhắc nhở trong  Đức tin Kitô giáo, giống hệt với hành động của Ngài. Mượn từ khái niệm hiện thực và ý tưởng theo phong cách Thomist nhưng Joseph Ratzinger bắt nguồn từ Thánh Augustinô, về sự tồn tại vốn là hành động thuần túy, nhà thần học nhấn mạnh đến căn tính, trong Chúa Giêsu Kitô. Do đó, chúng ta không thể tách rời Chúa Giêsu của lịch sử khỏi Chúa Kitô của niềm tin, như khoa chú giải phê bình lịch sử đã làm một cách áp đảo, cũng như không thể phản đối thần học về nhập thể với thần học về thập giá. Joseph Ratzinger đã hòa giải cả hai điều đó, vì bản thể của Chúa Kitô là thực tại và, tương ứng hành động của Ngài là hữu thể của Ngài, đạt đến chiều sâu của bản thể Ngài.

Điều tương tự cũng xảy ra đối với các phân tích hiện tượng học và hiện sinh, mà Joseph Ratzinger cho là có tính hữu ích nhất định. Trong công thức quen thuộc với hiện tượng học Kitô giáo, Thiên Chúa như Ngài mạc khải. Thiên Chúa sẽ giống  như Ngài mặc khải chính mình. Joseph Ratzinger lấy làm tiếc rằng, ngày nay, bản thể học trở nên ngày càng không thể thực hiện được và triết học bị quy giản phần lớn vào hiện tượng học, thành câu hỏi đơn giản về những gì hiện hữu.

Thực tại thuần túy này của Chúa Kitô được xác minh trước hết trong các công trình nội tại  của Ba Ngôi. Joseph Ratzinger nhắc nhở chúng ta rằng Chúa Cha và Chúa Con là những khái niệm về mối tương quan. Như thế ngôi thứ nhất không sinh ra Chúa Con theo nghĩa hành vi sinh sản sẽ được thêm vào ngôi vị được cấu tạo, mà trái lại là hành vi hiến mình, lan rộng chính mình. Do đó, công thức Gioan đã trích dẫn theo đó Chúa Con không thể tự mình làm bất cứ điều gì, hoàn toàn không tồn tại tự mình và do đó Con hoàn toàn là một với Chúa Cha. Vì vậy, hữu thể của Chúa Giêsu hiện ra với chúng ta, dưới ánh sáng của Thánh Gioan, như một “thực thể hoàn toàn cởi mở”. Trong  Đức Giêsu thành Nazareth , Joseph Ratzinger sử dụng chủ đề “hiện hữu cho”, có nghĩa là “bản thể của Ngài là một bản thể cho”. “Trong cuộc thương khó và trong cái chết, sự sống của Chúa Con hoàn toàn trở nên “hiện hữu cho”, Người trở thành người giải thoát và cứu độ cho nhân loại, không chỉ cho con cái tản mác của Israel, mà nói chung hơn là cho con cái Thiên Chúa tản mác khắp nơi. Do đó, tính phổ quát của ơn cứu độ do Chúa Kitô mang lại có nguồn gốc từ bản thể này và những  hàm ý bổ sung của căn tính Ba Ngôi nội tại này của Chúa Con. Sau khi hiến mạng sống mình cho mọi người, Chúa Kitô trở thành nguyên lý cứu rỗi đời đời cho những ai vâng phục Ngài (Dt 5,9).

Romano Guardini (1885-1968)

Chúa Giêsu Kitô đã đưa Thiên Chúa đến với con người: ở đây chúng ta trở lại, sau một chuyến đi vòng qua lịch sử cứu độ, đến với nguồn gốc Kitô học của lời khẳng định hiển nhiên nhưng căn bản này mà Joseph Ratzinger thấy cần phải nhắc lại. Chúa Giêsu là Thiên Chúa của  con người, Thiên Chúa giữa con người, Ngài là “Emmanuel”. Tính nội tại của Thiên Chúa, được ban cho dân Israel trong chiều kích lời nói và việc thực hành phụng vụ, đã trở thành bản thể học: “trong Chúa Giêsu, Thiên Chúa đã trở thành con người. Thiên Chúa đã đi vào chính bản thể chúng ta” (II, 114). Theo Joseph Ratzinger, hơn cả sự thỏa mãn gián tiếp, nhân loại nhận được ơn cứu độ từ sự đồng nhất, được duy trì trong Chúa Giêsu Kitô, của hai bản tính, và cùng với nó là sự đồng nhất giữa bản thể và hành động của nó. Trên thập giá, căn tính của Thiên Chúa được thể hiện một cách hoàn hảo nơi Chúa Kitô, và do đó mọi người đều thấy được: Người thực sự là Đấng tự hiến chính mình. Căn tính của Thiên Chúa, vốn là chủ đề của rất nhiều câu hỏi trong Cựu Ước cũng như trong triết học Hy Lạp, được mạc khải trên thập giá và được mạc khải một cách chính xác như một căn tính. Thiên Chúa, trong Chúa Kitô, thực sự là như vậy. Trên đồi Canvê, “tình yêu và sự thật gặp nhau” (Tv 84,11), một chủ đề mà Joseph Ratzinger sẽ thường xuyên trình bày trong triều đại Giáo hoàng của ngài.

Chúa Giêsu Kitô là con đường này (Ga 14,6). Sự kết hợp đạt được nơi Đức Giêsu Thành Nazareth phải mở rộng đến toàn bộ con người và biến đổi nó thành Thân Mình Chúa Kitô. Con đường Chúa đã đi, nơi người Do Thái và dân ngoại cùng nhau bước đi, tự trình bày cho nhân loại như một cuộc thăng thiên hướng tới thập giá kết hợp với một sự từ bỏ chính mình ngày càng nhiều. Romano Guardini, người được biết đến, có ảnh hưởng đến thần học của Joseph Ratzinger. Ở Guardini, sự trùng hợp về thập giá và thần học đã xuất hiện giữa cuộc hành trình lên Giêrusalem, nơi vị vua vinh quang dần dần hiểu rằng ngài sẽ phải bước qua hình ảnh Người Tôi Tớ đau khổ, và việc thiết lập một nhiệm cục cứu độ, trung thành với lời hứa. Theo đó sự cứu rỗi của Thiên Chúa sẽ đến với mọi dân tộc. Những gì Đức Giêsu nhận được khi bị sỉ nhục thì nhân loại được nâng cao. Chỉ với Chúa Kitô, trong Chúa Thánh Thần, con người làm một với Chúa Cha, con người qua đó bước vào cõi vĩnh hằng của Thiên Chúa. Đó thực sự là quyền làm Chúa và vương quyền đích thực mà Thiên Chúa thực hiện qua Chúa Kitô: Chủ nhân của vũ trụ, cúi xuống đến mức cực độ của sự tự hủy, trở thành tôi tớ.