CÁC CHIỀU KÍCH THẦN HỌC CỦA LINH ĐẠO GIÁO LÝ VIÊN:
CHIỀU KÍCH TRẦN THẾ

TS Tôma Nguyễn Như Danh

DANH MỤC VIẾT TẮT

GC : Guide for Catechists. 1993
GH : Hiến chế tín lý về Giáo Hội “Lumen Gentium”. 1964
KTHGD : Tông huấn Kitô hữu giáo dân “Christifideles Laici”.1988
MV : Hiến chế Mục vụ “Gaudium et Spes”. 1965

WHĐ (12.10.2023) – Bài viết này được trình bày chiều kích thứ ba của linh đạo giáo lý viên. Đó là chiều kích Trần thế, với nội dung như sau:

Căn tính giáo lý viên là Kitô hữu giáo dân và tông đồ, nên linh đạo giáo lý viên mang đậm tính cách trần thế của người giáo dân[1]. Chiều kích trần thế của linh đạo giáo lý viên được thể hiện qua việc giáo lý viên sống trong trần thế để thánh hoá trần thế: “‘trần gian’ trở thành môi trường và phương tiện cho ơn gọi Kitô giáo của giáo dân, bởi vì chính nó được dành để tôn vinh Thiên Chúa Cha trong Đức Kitô” (KTHGD 15). Đồng thời họ phải biết yêu thương thế giới này theo gương Đức Giêsu.

1. Giáo lý viên sống trong trần thế và thánh hoá trần thế

Giáo lý viên sống giữa thế gian nhưng không thuộc về thế gian (Ga 17, 16). Điều này đòi hỏi giáo lý viên phải chu toàn bổn phận trần thế và thánh hoá chúng theo những giá trị Tin mừng.

1.1. Giáo lý viên sống giữa thế gian nhưng không thuộc về thế gian

Giáo lý viên sống giữa thế gian nhưng không thuộc về thế gian[2]. Là Kitô hữu giáo dân, giáo lý viên sống giữa thế gian này nhưng họ không được xao lãng bổn phận tìm kiếm Nước Thiên Chúa. Trái lại, trong lúc tìm kiếm Nước Thiên Chúa họ không được khinh chê, coi thường và xa lánh mọi thực tại trần thế, nhưng phải biết chu toàn bổn phận của mình trong tư cách là một con người và hơn thế nữa trong tư cách là con cái Thiên Chúa.

1.2. Chu toàn bổn phận trần thế

Giáo lý viên sống giữa thế gian và chu toàn bổn phận trần thế của mình vì “Xao lãng bổn phận trần thế tức là xao lãng bổn phận đối với tha nhân và hơn nữa đối với chính Thiên Chúa, khiến cho phần rỗi đời đời của mình bị đe doạ” (MV 43).

Như thế, Kitô hữu không được sao lãng bổn phận đối với trần thế vì bổn phận này gắn liền với phần rỗi của mỗi người. "Bổn phận là ý Chúa trong giây phút hiện tại" - (ĐHV 17). Cụ thể:

Giáo lý viên càng không được tách rời cuộc sống đức tin của mình khỏi cuộc sống trần thế. Họ không thể là giáo lý viên của Hội thánh nếu sống hai mặt: Một khuôn mặt hiền lành, khiêm nhường nhân ái… trong môi trường nhà thờ và một khuôn mặt gian trá ngoài xã hội. Họ phải thống nhất giữa đức tin họ loan báo và đời sống đạo. Hiến chế Mục vụ cũng nhắc nhở các Kitô hữu rằng thái độ tách rời đức tin ra khỏi cuộc sống hằng ngày là một trong những nguy cơ lớn nhất của thời đại chúng ta: “Sự phân ly giữa đức tin mà họ tuyên xưng và cuộc sống thường nhật của nhiều người phải kể vào số những sai lầm trầm trọng nhất của thời đại chúng ta” (MV 43). Nguy hiểm hơn nếu họ là giáo lý viên phản chứng.

Thế nên các Kitô hữu, cách riêng giáo lý viên cần phải thống nhất đời sống của mình với những gì mình rao giảng nhân danh Hội Thánh. Giáo lý viên sống trong thế gian, họ được mời gọi trở nên muối cho đời và ánh sáng cho trần gian[3]. Giữa môi trường trần thế đó, họ làm việc, học tập, giải trí,… để biến đổi môi trường sống theo những giá trị Tin Mừng. Vì tính cách trần thế là tính cách đặc thù của giáo lý viên giáo dân, nên tùy theo nghề nghiệp, vai trò của mình trong xã hội, họ biến đổi môi trường sống và làm việc của mình theo Tin Mừng.

Vì lẽ đó, giáo lý viên không dừng lại việc dạy giáo lý ở nhà thờ, hay ở những nơi mình được sai tới dạy giáo lý, mà cả cuộc đời giáo lý viên phải là chuỗi các ngày rao giảng Tin mừng cách minh nhiên hoặc mặc nhiên, qua đó Lời Chúa mà họ rao giảng và họ sống sẽ thánh hóa môi trường họ sống, học tập, làm việc.

1.3. Giáo lý viên thánh hoá môi trường sống

Giáo lý viên giáo dân sống giữa trần thế và quan tâm đến những các nhu cầu trong thế giới này để thánh hoá nó:

“Giáo lý viên phải cởi mở và quan tâm đến các nhu cầu của thế giới, nơi mình được sai đến, nơi mình hoạt động nhưng không hoàn toàn thuộc về (Ga 17, 14 – 21). Điều này có nghĩa là giáo lý viên phải hoà mình với đời sống của mọi người anh em, không tách biệt hoặc đứng đàng sau vì sợ khó khăn hoặc thích yên ổn: giáo lý viên phải duy trì ý thức siêu nhiên về cuộc sống và tin tưởng vào Lời Chúa linh nghiệm. Lời Chúa một khi đã được thốt ra, sẽ không trở lại nếu không hoàn tất đối tượng mà Lời Chúa có sứ mạng cứu độ” (Is 55, 11) (GC 7)

Quan tâm đến những nhu cầu của thế giới, giáo lý viên được mời gọi sống hoà mình với tất cả mọi người, không tách biệt hay xa cách, cũng không tỏ ra thái độ “cha chú” đối với những người mình đang sống và làm việc với. Trong môi trường mình đang sống, giáo lý viên cần quan tâm đến những người nghèo, những người già cả neo đơn, những bệnh nhân[4]. Giáo lý viên hoà đồng với mọi người nhưng không bao giờ được đồng hoá với họ. Nghĩa là giáo lý viên phải giữ được căn tính của mình, phải sống với tư cách mình là giáo lý viên, là tông đồ của Đức Kitô.

Trong khi tiếp xúc, làm việc trong môi trường trần thế đó, giáo lý viên cần duy trì ý thức siêu nhiên về cuộc sống và tin tưởng vào sức mạnh biến đổi của Lời Chúa. Thật vậy, thế giới này đã được Con Thiên Chúa đã đến làm người và Người sống với loài người nên nó có nhiều hy vọng được cứu chuộc, và thực sự Đức Kitô đã cứu chuộc thế giới này[5] nên chúng ta hy vọng mọi sự sẽ được hồi quy trong Đức Giêsu Kitô[6], Đấng Cứu Chuộc chúng ta. Để thánh hoá môi trường sống, giáo lý viên phải sống yêu thương như Chúa Giêsu Kitô đã làm gương.

2. Giáo lý viên yêu thương thế giới như Chúa Giêsu mục tử Nhân Lành đã làm

Đức Kitô, Ngôi Lời của Thiên Chúa đã đến trong thế gian này vì yêu thương nhân loại: “Thiên Chúa đã yêu thương thế gian đến nỗi đã ban Con Một” (Ga 3, 16). Mầu nhiệm nhập thể đã thể hiện tình yêu của Chúa Cha và cũng biểu lộ tình yêu thương của Đức Kitô, vị Mục tử Nhân lành, Đấng đến để cứu độ nhân loại[7].

2.1. Đức Giêsu yêu thương thế gian

Đức Kitô Mục Tử nhân lành hy sinh mạng sống mình để cứu chuộc đoàn chiên[8]. Người yêu thương từng con chiên một, tìm kiếm chiên lạc[9], đưa về đàn các chiên còn tản mác, băng bó con chiên bị thương tích. Con nào ốm đau người chữa cho lành[10]. Nói tóm lại là Đức Kitô đến để yêu thương và cứu độ nhân loại. Thế nên, giáo lý viên noi gương Thầy Giêsu để yêu thương nhân loại và giúp họ đón nhận ơn cứu độ của Thiên Chúa.

2.2. Giáo lý viên yêu thương con người

Noi gương Chúa Giêsu, giáo lý viên sống yêu thương con người. Giáo lý viên là nhân chứng tình yêu của Thiên Chúa cho tất cả mọi người không loại trừ ai, kể cả kẻ thù ghét mình, ghét đạo Công giáo (Mt 5, 44).Tình yêu này được thể hiện qua:

- Giáo lý viên giáo dân có gia đình: yêu vợ/yêu chồng, yêu thương con cái[11], hiếu thảo với mẹ cha. Giáo lý viên tu sĩ: yêu thương anh/chị em trong Dòng, trong cộng đoàn.

- Giáo lý viên yêu thương các thiếu nhi được giáo xứ trao phó cho mình. Tình yêu thương đó được cụ thể qua lời ăn tiếng nói tôn trọng các em khi dạy giáo lý, chuẩn bị bài chu đáo, sống giáo lý mình dạy để dậy men Tin mừng trong lớp giáo lý…

- Giáo lý viên tìm kiếm những người chưa biết Chúa, giúp họ hiểu biết về Chúa và giáo lý của Người để gia nhập Hội Thánh.

- Giáo lý viên đến với những Kitô hữu sống lầm đường lạc lối. Yêu thương, thông cảm và giúp họ trở về với Chúa qua Bí tích Hoà giải để sống cuộc đời mới.

- Giáo lý viên đến với những người bị loại ra bên lề xã hội, những người bị bỏ rơi, những người bệnh tật, già cả, neo đơn. Giáo lý viên phải biết thương những thiếu nhi không ngoan, những thiếu nhi phải sống trong hoàn cảnh thiếu cha thiếu mẹ vì ly thân ly dị, hoặc thiếu tình thương của cha, mẹ hoặc của cả hai.

- Giáo lý viên yêu thương tất cả các học viên, nhất là các em thiếu nhi mà mình có trách nhiệm hướng dẫn, chăm sóc mục vụ. Dĩ nhiên, trong số các học viên ấy, có những người dễ mến, dễ thương, hiền lành, ngoan ngoãn và đạo đức. Giáo lý viên dễ có cảm tình với những người này, nhưng đức ái tông đồ đòi hỏi giáo lý viên phải yêu thương cả những em không dễ mến. Giáo lý viên không phép loại trừ, hay phân biệt đối xử đối với học viên.

3. Suy tư về chiều kích trần thế của giáo lý viên

Giáo lý viên cần chu toàn bổn phận đối với gia đình, xã hội và giáo hội[12]. Cách đặc biệt, môi trường sống của xứ đoàn là nơi mà giáo lý viên cần quan tâm.

3.1. Bổn phận gia đình

Chu toàn bổn phận của người chồng/vợ, người cha/mẹ người con trong gia đình. Gia đình là hội thánh tại gia[13], ở đó giáo lý viên thực hiện đầy đủ 3 chức năng của Chúa Kitô: Ngôn sứ, tư tế và vương đế. Thế nên giáo lý viên phải chu toàn bổn phận nuôi dưỡng và giáo dục con cái theo các chiều kích phát triển của con người từ thể lý, tâm lý, tình cảm, đạo đức, tinh thần và đức tin. Giáo lý viên để gia đình mình đổ vỡ, con cái hư hỏng thì khó lòng mà biện minh cho ơn gọi giáo lý viên của mình. Giáo lý viên cũng cần chu toàn đạo hiếu với cha mẹ khi các ngài còn khỏe mạnh cũng khi già cả, đau yếu.

3.2. Bổn phận đối với xã hội và Giáo hội

Học tập, làm việc và đóng góp công sức, tiền của cho xã hội, cho Giáo hội là bổn phận của giáo lý viên.

Bổn phận đối với xã hội thể hiện qua việc có nghề nghiệp, có việc làm để nuôi bản thân, gia đình và đóng góp cho công ích. Bổn phận đối với Giáo hội là giáo lý viên phải dành thời gian dạy giáo lý, phục vụ huấn giáo, công tác tông đồ. Hai thái cực giáo lý viên cần cân bằng là làm việc và phục vụ. Ở Việt Nam, giáo lý viên “thường trú” ở nhà thờ xem ra đi ngược lại với bản chất linh đạo giáo lý viên giáo dân vì họ dành thời gian cho nhà thờ mà không có thời gian cho gia đình, cho công việc làm ăn sinh sống. Giáo lý viên thất nghiệp “dài hạn” cũng không còn là hình ảnh tích cực cho thiếu nhi. Ngược lại, lo “cơm áo gạo tiền” đến mức không có thời gian để phục vụ huấn giáo thì cũng không sống đúng linh đạo giáo lý viên vậy.

Một việc liên quan đến nhiều nơi thiếu giáo lý viên là các em học sinh cấp 3 cũng được tham gia làm giáo lý viên. Xứ đoàn cần giúp các em học hành tới nơi tới chốn và quân bình giữa phục vụ huấn giáo và học hành ở trường. Có những em lo học mà bỏ bê phục vụ, và ngược lại có những em lo phục vụ mà bỏ bê việc học. Hai thái cực này không hợp với bản chất ơn gọi giáo lý viên.

Như vậy, bổn phận của giáo lý viên lớn là có nghề nghiệp, công ăn việc làm, các giáo lý viên trẻ (còn đi học) thì phải chu toàn học tập. Họ không ngừng được mời gọi thăng tiến bản thân để nên tốt hơn, giỏi hơn và phục vụ hữu hiệu hơn.

3.3. Bổn phận bảo vệ môi trường sống của xứ đoàn

Môi trường là vấn đề lớn của thế kỷ 21. Đức Thánh Cha Phanxicô kêu gọi mọi người, mọi dân, mọi nước bảo vệ môi trường[14]. Môi trường sống của xứ đoàn cần được loại trừ khỏi mọi thứ ô nhiễm, rác thải và văn hóa loại trừ[15]. Điều đó được thể hiện cụ thể môi trường tự nhiên và môi trường văn hóa.

- Rác thải nguy hại[16]: Giáo dục chính mình và thiếu nhi hạn chế sử dụng những thứ tạo ra rác thải khó phân hủy như túi ni-lông, chai nước nhựa. Thay vào đó là sử dụng túi giấy, bình đựng nước tái sử dụng được… Ngoài rác thải nguy hại, rác thải thông thường cũng phải cho nó vào nơi của nó. Phòng học sạch sẽ trước và sau giờ học. Bảng sạch sau khi dạy. Tắt điện, khóa cửa sau giờ học, giờ họp. Nhà vệ sinh sạch sẽ, tươm tất.

- Hút thuốc lá: Khuôn viên nhà thờ nên là nơi không hút thuốc. Ai cũng biết hút thuốc gây hại cho mình và cho người khác. Thế tại sao còn những người đeo khăn quàng thiếu nhi Thánh thể đỏ có, tím có, trắng có hút thuốc phà phà trước mặt thiếu nhi trong giờ giải lao, cuối giờ học và thậm chí ngay trong giờ các em học giáo lý, tập họp, đọc kinh chuẩn bị Thánh lễ?

- Uống Bia rượu: Bia rượu làm cho bữa tiệc được vui hơn, phấn khởi hơn đối với một số người, nhưng lạm dụng nó thì không tốt trong tập thể giáo lý viên, đặc biệt ảnh hưởng đến các em giáo lý viên dưới 18 tuổi.

3.4. Làm việc bác ái

Việc bác ái thể hiện tình thương Kitô đối với mọi người. Giáo lý viên yêu thương con người nên có thể giúp cho nhiều em có hoàn cảnh khó khăn đến trường, vào đại học. Họ cũng có cách để giúp những người nghèo khổ, tàn tật, bị bỏ rơi. Giáo lý viên cũng có những hoàn cảnh khó khăn cần sự giúp đỡ. Thao thức tông đồ sẽ cho giáo lý viên vô vàn sáng kiến để biến tình yêu trong tim thành hành động của bàn tay yêu thương phục vụ. Đó cũng là hành động yêu thương góp phần xây dựng thế giới theo tinh thần Phúc Âm mà Đức Thánh Cha Phanxicô mời gọi[17].

Như vậy, chiều kích trần thế của Linh đạo giáo lý viên mời gọi mỗi giáo lý viên trở thành môn đệ đích thực của Chúa Kitô trong môi trường sống của mình. Cơ bản nhất là họ chu toàn bổn phận đối với bản thân, với gia đình, với giáo xứ và với Giáo hội và xã hội. Qua việc chu toàn bổn phận, họ không ngừng phát triển bản thân, phục vụ tha nhân, sống kết hợp thân mật với Chúa Kitô và đưa Tin mừng Chúa Kitô vào mọi lãnh vực của cuộc sống, ở đó họ làm sống động đức tin của Hội Thánh, làm thấm được tình yêu Chúa Kitô và đưa muôn người về với Đức Kitô, để nhờ Đức Kitô mà muôn người được cứu độ (Ep 1, 10).

[1] “Tính cách trần thế là tính cách riêng biệt và đặc thù của giáo dân. Thật vậy, các phần tử có chức thánh đôi khi có thể lo những việc trần thế, hoặc hơn nữa, hành nghề giữa đời, nhưng vì ơn gọi đặc biệt, sứ mệnh chính yếu và rõ rệt của họ vẫn là thừa tác vụ thánh…Vì ơn gọi riêng, giáo dân có bổn phận tìm kiếm Nước Thiên Chúa bằng cách làm các việc trần thế và xếp đặt chúng theo ý Thiên Chúa. Họ sống giữa trần gian, nghĩa là giữa tất cả cũng như từng công việc và bổn phận của trần thế, giữa những cảnh sống thường ngày trong gia đình và ngoài xã hội; tất cả những điều đó dệt thành cuộc sống của họ. Đó là nơi Thiên Chúa gọi họ, để dưới sự hướng dẫn của tinh thần Phúc Âm, như men từ bên trong, họ thánh hoá thế giới bằng việc thi hành những nhiệm vụ của mình; và như thế, với lòng tin cậy mến sáng ngời và nhất là với bằng chứng đời sống, họ tỏ lộ Chúa Kitô cho kẻ khác, vì thế, họ có nhiệm vụ đặc biệt soi sáng và xếp đặt những thực tại trần gian có liên hệ mật thiết với họ để chúng không ngừng phát triển và bành trướng theo thánh ý Chúa Kitô, hầu ca tụng Đấng Tạo Hoá và Đấng Cứu Độ” ( GH 31).

[2] Ga 15, 19; Ga 17, 14-16

[3] x. Mt 5, 13 –14

[4] Những người mắc những căn bệnh thời đại như HIV, AIDS, nghiện ngập…thường bị xã hội coi thường và bỏ rơi. Chính những người này cần được quan tâm, yêu thương và thông cảm hơn ai hết.

[5] Cứu chuộc cách khách quan

[6] Ep 1, 1 – 14

[7] Ga 15, 13

[8] Ga 10, 11

[9] Lc 15, 4 -7

[10] Ed 34, 11 -16

[11] Tông Huấn Gia Đình số 25

[12] Tông Huấn Gia Đình số 42-43

[13] Tông Huấn Gia đình số 49, 50

[14] Thông điệp Laudato si’ 

[15] Thông điệp Laudato si, số 21-23

[16] Thông điệp Laudato si, số  21

[17] Thông điệp Laudato si, số 48-52

 

Nguồn: WHĐ 12.10.2023